Internationale connectiviteit: hoe bereiden we ons voor op een bereikbare Metropool Amsterdam in 2040?

Als het gaat om internationale connectiviteit, hoe ziet de Metropool Amsterdam er in 2040 uit? De toekomst laat zich lastig voorspellen, maar we kunnen wel zorgen dat we nu stappen zetten om goed voorbereid te zijn op verschillende toekomstbeelden. We keken met experts en creatieve denkers vanuit economisch perspectief naar het thema internationale connectiviteit. Oftewel, hoe blijven we als regio in 2040 fysiek verbonden met de rest van de wereld, terwijl we tegelijkertijd de ambitie hebben om een slimme, groene en gezonde regio te blijven? Wat betekent dat voor wat we de komende vijf jaar gaan doen? We maakten een eerste inventarisatie en zijn benieuwd naar jouw visie op dit thema.

In januari 2020 hield de Amsterdam Economic Board een Future Lab bijeenkomst met experts en creatieve denkers rond dit thema. Een Future Lab is een methode van de Board om een open en constructief gesprek te voeren over een complex economisch thema. Doel was niet om een eindoplossing te vinden, maar om een gesprek wat in ieder geval rond het thema luchtvaart behoorlijk vast zit vanuit een ander perspectief te bekijken en met openheid en creativiteit naar de toekomst te kijken. Vanuit een aantal extremen verkenden we hoe de economie van de regio er in 2040 uit zou kunnen zien, redeneerden we terug naar acties om in het heden op te pakken. Hieronder schetsen we op welke acties we uitkwamen tijdens het Future Lab, waarbij we gebruik maakten van de Board scenario’s. Hoe we hierop kwamen met behulp van de Board-scenario’s, lees je hier. Onderaan dit artikel staan manieren waarop je mee kunt doen aan dit gesprek.

Welke onderwerpen moeten we in de Metropool Amsterdam nu al oppakken?

In onze denkoefening over internationale connectiviteit in de slimme, groene en gezonde metropool van 2040 kwamen we op een rode lijn van vijf onderwerpen die bedrijven, kennisinstellingen en overheden op korte termijn zouden moeten oppakken:

1. Maak de internationale verbindingen op korte afstanden snel duurzamer
2. Gebruik data om bewustwording en daarmee gedragsverandering te creëren
3. Exporteer geen goederen die je ook importeert
4. Zet stappen om ook intercontinentaal vervoer op termijn duurzamer te maken
5. Kies het juiste schaalniveau: wie moet wat oppakken en wanneer trekken we slim samen met andere metropolen op?

1.    Maak de internationale verbindingen op korte afstanden snel duurzamer

Vrijwel iedereen is het erover eens dat het huidige vliegverkeer op korte afstanden, tot zo’n 750 kilometer, op een of andere manier vervangen zou moeten worden door duurzamere alternatieven. Wat goede alternatieven zijn, vraagt om verder onderzoek. Ideeën hiervoor variëren van verkennen van de mogelijkheid om tussen alle grote Europese steden een hogesnelheidstrein of hyperloop-verbinding aanleggen, tot nu meteen inzetten op snelle ontwikkeling van duurzaam vliegen.

Hyperloop – van Amsterdam naar Frankfurt in 30 minuten, je staat binnen 16 minuten in Eindhoven – dat klinkt natuurlijk qua snelheid goed, maar het duurt nog wel even voordat die hyperloop er ligt.

Ook snelle treinverbindingen vragen om flinke investeringen in infrastructuur. Want hogesnelheidstreinen vragen om andere infrastructuur dan normale treinverbindingen. Je ziet dat die snelle sporen steeds beter vertakt raken, vanaf april 2020 kun je bijvoorbeeld rechtstreeks vanuit Amsterdam naar Londen reizen met de Eurostar.
Vliegen heeft als voordeel dat het om minder investeringen in fysieke infrastructuur vraagt en de flexibiliteit in het kiezen van bestemmingen heeft voordelen. Als er minder vraag naar een bepaalde bestemming is, plan je daar minder vluchten op. Er ligt dan geen dure hogesnelheidsrails of hyperloops te verstoffen. Nadeel is dat groen vliegen nog niet echt beschikbaar is. Ook vervoer over de weg hoort in deze 750km-mix zo snel mogelijk duurzaam te worden. Inzetten dus op een toegankelijk en toereikend internationaal laadnetwerk voor waterstof en stroom.

Het lijkt slim om als Metropool Amsterdam met andere Europese regio’s op te trekken, dat gebeurt ook al enigszins. Maar er lijkt nog geen open afweging tussen alle groene alternatieven te zijn, van bestaande technologie tot innovaties als hyperloop. Ook gebeurt het nog niet heel gericht structureel door alle relevante stakeholders gezamenlijk (zie hiervoor ook punt 5: Het juiste schaalniveau kiezen).

Hier spelen vragen als:

• Hoe bouwen we een robuust Europees systeem voor duurzaam vervoer over afstanden tot ca. 750 km van goederen en mensen?
• Hoe stemmen we de aanleg van hyperloops – middellange tot lange termijn – en HSL – nu volop in ontwikkeling – in de EU slim op elkaar af, en zorgen we ook voor een link met een netwerk van waterstof- en elektrische laadstations? En voor welke bestemmingen blijft (bij voorkeur duurzaam) vliegen de beste optie?
• Bij wat voor passagiersaantallen gaan we in de EU investeren in HSL-infrastructuur? Wat is de concrete ontwikkeltijd en kostprijs van een hyperloopverbinding?
• Wat kunnen we nu zeggen over de ontwikkeltijden van groen elektrisch of op biobrandstoffen vliegen voor korte afstanden?
• En, outside-the-box idee: kunnen we de prijzen voor vliegtickets voor korte afstanden verhogen en dat geld investeren in andere groenere infrastructuur?

2. Gebruik data om bewustwording en daarmee gedragsverandering creëren

Opvallend is dat het heel eenvoudig is om overzicht te krijgen van de prijzen van vliegtickets voor een bepaalde reis het komend jaar, maar dat dat voor treinen ontbreekt.  En er is zeker geen overzicht van alle mogelijke vervoersmiddelen, hun planning, prijs en bijbehorende CO₂-uitstoot plus boekingsoptie, zodat je als reiziger een weloverwogen keuze kunnen maken. Ook bedrijven hebben geen goed overzicht: wat voor soort transport is op alle fronten de beste, duurzaamste keuze voor hun logistieke processen?

Hiervoor is het transparant en betrouwbaar delen van (meer) data nodig, tussen private en publieke partijen. Hoe zouden we vanuit onze regio dit kunnen stimuleren? Het is typisch iets om Europees op te pakken, zo’n ‘skyscanner’ voor alle vervoersmodaliteiten, inclusief CO₂-uitstoot van elk alternatief. Met Amdex werkt de Amsterdam Economic Board aan het betrouwbaar uitwisselen van data, ook in Europees perspectief. Dit zou een goede use case kunnen zijn. Ook is de Board betrokken bij diverse activiteiten rond Mobility as a Service (MaaS). Op naar I-MaaS: International Mobility as a Service.

Vragen die spelen:

• Hoe versnellen we op korte termijn met alle stakeholders? Kunnen we een pilot kunnen bedenken om dit soort data inzichtelijk te maken? En hoe komen we vanaf daar naar een echte MaaS-toepassing? Wat betekent data delen voor het businessmodel van vervoersbedrijven?
• Hoe gaan we om met treinen die nu maar maximaal 3 maanden van tevoren te boeken zijn?
• Outside-the-box idee: kan de regio Amsterdam niet advertentieruimte op Google Maps inkopen om voor alle bestemmingen in onze metropool alle alternatieve modaliteiten plus uitstoot weer te geven?

3. Exporteer geen goederen die je ook importeert

We importeren nu dezelfde soorten producten naar de regio die we ook uitvoeren. Dat zou slimmer moeten kunnen, zou je denken. Het is economisch gezien misschien normaal, maar milieutechnisch gezien vreemd dat Nederland bijvoorbeeld landbouwproducten exporteert en dezelfde soort producten importeert. Hierbij spelen data en inzicht ook een belangrijke rol. En de werkelijke kosten van een product: niet alleen wat de markt ervoor biedt, maar reken ook de milieubelasting en de sociale belasting mee. Dit kun je structureel alleen Europabreed oplossen, want je hebt een gelijk speelveld nodig. Bij een mechanisme dat de werkelijke kosten doorrekent naar de koper, is lokale productie regelmatig een aantrekkelijk alternatief. Al is het ook een oproep aan bedrijven om na te denken over een kleinere milieubelasting van de logistieke kant van hun inkoop en het zoeken van klanten dichterbij. Vragen hierbij:

• Wat zijn niet alleen de huidige kosten, maar de werkelijke kosten, inclusief milieubelasting, van producten?
• Kunnen we, vooral op EU-schaal, kijken hoe we de capaciteit van internationaal goederenvervoer minder belasten met zaken die niet per se internationaal vervoerd hoeven worden? Daarbij hoort kijken welke importgoederen we ook zelf al (kunnen) produceren en welke exportgoederen we goed zelf kunnen inzetten.
• Wat zou een eerste stap hierin kunnen zijn, die we als regio op korte termijn kunnen maken?

Om de werkelijk prijs van duurzame producten te achterhalen, kan je kijken op True Price.

4.    Zet stappen om ook intercontinentaal vervoer duurzamer te maken

We hebben het nu vooral gehad over de kortere afstanden en het vervoersnetwerk en de markt binnen de EU. Wat zouden we met intercontinentaal vervoer moeten doen? Er zijn kleine stappen te bedenken, zoals elektrisch taxiën voor vliegtuigen en het bijmengen van eerlijke biobrandstoffen,  maar ook grote.

Bij grote stappen moet je denken aan het op internationale schaal stimuleren van fundamentele innovaties in de luchtvaart. Dat is niet iets wat je vanuit onze regio alleen aanpakt, maar je zou wel kunnen denken aan krachtige statements zoals het aanbieden van een van de vliegvelden in onze regio als testing ground voor emissieloos vliegen, zoals de Johan Cruyff Arena een innovation hub is voor smart city toepassingen. Vragen hierbij zijn:

• Hoe zouden we deze kleine en grote stappen kunnen initiëren en stimuleren?
• En welke rol hebben overheden, bedrijven en kennisinstellingen uit onze regio daar dan bij?
• Outside-the-box-idee: waarom zouden we niet in Noord-West Europa (bijvoorbeeld binnen bovengenoemde range van 750 km) de intercontinentale bestemmingen slim verdelen over de Europese vliegvelden, en het vervoer daartussen verbinden met duurzame kortere-afstands-verbindingen? Kan Amsterdam één van de hoekpunten in zo’n Europese strategie zijn?

5. Het juiste schaalniveau kiezen, wie moet wat oppakken en wanneer trekken we slim samen met andere metropolen op?

Uiteraard is internationale connectiviteit per definitie geen thema dat zich beperkt tot onze regio. Wél heeft deze regio door de internationale haven, de luchthavens en een sterke internationaal georiënteerde economie een aantal troeven in handen en een duidelijk belang. Is er voldoende inzicht in hoe kennisinstellingen en bedrijven in de metropool Amsterdam samenwerken met elkaar en met partijen wereldwijd om stappen te zetten richting een slimme, groene, gezonde én internationaal verbonden metropool van de toekomst? En welke relevante stakeholders zouden actiever kunnen zijn?

Zoals je ook al hierboven kunt lezen, moeten we goed kijken naar wat je als regio oppakt, wat iets zou zijn om nationaal op te pakken en waar je misschien wel voor moet lobbyen. Ook zijn veel thema’s van Europees belang: dat kan betekenen dat je lobbyt via de nationale overheid, maar regelmatig is het ook zinvol om op te trekken met andere Europese metropolen: die hebben vaak dezelfde scope en problemen, en een statement van tien Europese regio’s uit verschillende lidstaten komt bij de EU beter over dan de lobby van de Nederlandse overheid alleen.

Integrale visie op internationale connectiviteit

Op basis van bovenstaande lijkt het in ieder geval zinvol dat integrale mobiliteitsvisies worden ontwikkeld, op Europese schaal. Niet alleen maar een visie op de luchtvaart, dat doet andere opties tekort. En niet alleen op personenvervoer, maar ook op goederenvervoer.

Combineren met energie en digitaal is wenselijk
Wij keken nu vooral naar goederen en personen. Maar ook energie en data passeren de grens veelvuldig. Een integrale visie op al onze stromen met het buitenland is wenselijk. Hoe integreren we emissievrije internationale connectiviteit in onze energievoorziening? Hoe spelen we in op nieuwe digitale trends, zoals nog betere communicatiemogelijkheden op afstand, en 3D-printing?

Er is een visie nodig die niet gaat over één modaliteit maar juist een visie geeft op de onderlinge relaties daartussen.

Tot slot: hoe verder?

Een complexe puzzel los je niet in een dagdeel en twee artikelen op. De vijf oplossingsrichtingen roepen elk weer veel nieuwe vragen op. Juist daarom is het zaak om aan de slag te gaan en vorm te geven aan een internationale connectiviteit voor de regio Amsterdam in 2040.

Twee punten waarvoor we ons in de Metropool Amsterdam in ieder geval zouden kunnen gaan inzetten:

• Het faciliteren van het delen van data over internationale verbindingen voor personen en goederen en bijbehorende milieu-impact, zodat afnemers inzicht krijgen en groenere keuzes zouden kunnen maken
• Het voeren van het gesprek over een brede visie op de internationale connectiviteit van de Metropool Amsterdam met publieke en private stakeholders.

De Provincie Noord-Holland was initiator op dit thema door de Board te vragen te helpen bij het voeren van een open en constructief gesprek over internationale connectiviteit van de metropool van de toekomst. We zijn benieuwd of en hoe – onder andere via de Provincie – deze eerste bevindingen uit het Future Lab hun weg vinden in de regionale, nationale en Europese gesprekken.

Ben jij al bezig met een van deze acties? Of heb je antwoorden op een of meer vragen hierboven? Deel jouw visie op dit thema met ons via mail of neem deel aan het gesprek op LinkedIn.

Aanvulling: op 28 april 2020 is hierboven een link toegevoegd naar de infographic van de provincie Noord-Holland over de hyperloop. Lees ook het bijbehorende artikel.