Circulaire economie in versnelling door netwerksturing

Samen met uiteenlopende partijen zijn in meer dan 20 productketens en grondstofstromen grote stappen gezet naar circulariteit. Daarnaast geeft een groep van ruim 40 organisaties prioriteit aan circulair inkopen. Sleutel tot succes is het bouwen van een netwerk van betrokken partijen die elk hun verantwoordelijkheid nemen en gezamenlijk concrete doelen willen realiseren. Met de publicatie over tien bouwstenen voor netwerksturing deelt de Board in de Week van de Circulaire economie haar ervaringen . De tien bouwstenen zijn een inspiratie voor elke professional die circulaire economie in de praktijk wil brengen maar dat in zijn eentje niet kan. Ook in andere grote transities (zoals voor energie en mobiliteit) zijn de bouwstenen bruikbaar.

De Week van de Circulaire Economie is het moment om te laten zien welke circulaire initiatieven echt impact maken en hoe we kunnen versnellen. We zijn nog ver weg van de ambitie van de Nederlandse regering om in 2050 circulair te zijn. Terecht heeft de aanpak van klimaatverandering prioriteit. Maar deze zou hand in hand moeten gaan met de transitie naar een circulaire economie. Circulaire producten en diensten kunnen enorme reducties in broeikasgassen opleveren en onze overconsumptie en schaarste van grondstoffen terugdringen. De overheid heeft hierin een cruciale rol door krachtig beleid en gerichte maatregelen. Maar zij heeft de gezamenlijke inzet van bedrijfsleven, lokale overheid, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties nodig om het beleid uit te voeren. Netwerksturing kan hierin versnelling brengen.

“Netwerksturing is geen informele ‘we-kijken-wel-hoe-het-loopt’-samenwerking. Het is een geformaliseerde structuur waarin iedereen een vooraf afgesproken — en later preciezer ingevulde en soms eventueel bijgestelde — rol vervult die bijdraagt aan het eindresultaat.”

Matras recycling als doorbraak

Matras recycling kwam in Nederland slecht van de grond. Er zat een groot verschil in kosten tussen matrassen verbranden en hoogwaardig recyclen. Niemand wilde de rekening voor een circulair matras betalen. Jacqueline Cramer heeft toen vanuit de Amsterdam Economic Board het initiatief genomen om alle partijen in de matrassenketen bijeen te brengen. De conclusie was dat er een vrijwillige producentenverantwoordelijkheid moest komen. Cramer trad daarbij op als een ‘transitiemakelaar’, zoals ze het zelf noemt. Ze kreeg de neuzen dezelfde kant op, en zorgde ervoor samen met een tweede makelaar dat die producentenverantwoordelijkheid er kwam. Dit betekent dat in 2025 60% van de matrassen gerecycled wordt en in 2028 75%.

“De matrasrecycling was een doorbraak Door de keten te organiseren, bleek de bestaande patstelling doorbroken te kunnen worden. Er was wel bereidheid om te veranderen, maar iedereen keek naar elkaar en niemand waagde de eerste stap.”

Het voorbeeld van de matrassenketen staat niet op zichzelf. Het geldt voor veel circulaire initiatieven, die in een netwerk van partijen tot stand moet komen. En circulair initiatief is niet in een keer perfect, maar elke stap opent wel de deur naar volgende grote stappen.

Gelijkwaardige partners

Door conventionele overheidssturing te verbinden met netwerksturing ontstaat er meer slagkracht. De overheid is dan niet langer de beleidsbepaler op afstand, maar een gelijkwaardige partner in het netwerk. Dat is nodig omdat de huidige rolverdeling niet volstaat. Bijvoorbeeld doordat de markt belang heeft bij het in stand houden van de huidige situatie of omdat ze — als ze wél wil veranderen — overheden, onderzoekers en burgers nodig heeft. Of doordat iets dat in het parlement is afgesproken, in de praktijk niet altijd wordt nageleefd of uitvoerbaar blijkt.

“Met een netwerk zorg je voor structuur, waardoor innovaties sneller en beter van de grond komen. En als zo’n innovatie in de praktijk nuttig blijkt te zijn, dan haken er ook steeds meer partijen aan. Dan gaat het balletje rollen.”

Tien bouwstenen

De tien bouwstenen geven houvast bij de uitvoering van netwerksturing en zijn gebaseerd op wetenschappelijke inzichten en decennialange ervaring met transitie-initiatieven. De bouwstenen zijn bruikbaar voor allerlei soorten transities: voor grote landelijke en regionale initiatieven zoals het initiatief Lower Energy Acceleration Program (LEAP) waarbij partners werken aan de verduurzaming van dataservers, het vormen van een ecosysteem voor emissievrije stadslogistiek (Green Deal ZES) en ook bijvoorbeeld buurten die hun wijk willen vergroenen of energiezuiniger willen maken. Alle partijen hebben een eigen rol en verantwoordelijkheid in het netwerk. Pakken ze die niet, dan loopt het transitie-initiatief vertraging op.

Overhandiging publicatie

Tijdens de week van de Circulaire Economie deed Jacqueline Cramer verslag over de publicatie bij BNR radio, overhandigde ze een exemplaar aan Cora Smelik, gedeputeerde provincie Flevoland, en tijdens de Circulaire Innovatie Top 20 van VNO NCW Brabant Zeeland aan moderator Elske Verbraak (foto). Ook sprak Jacqueline bij het energieontbijt van 02025.

Meer weten?

Lees en download de publicatie hier:

Recent schreef Jacqueline Cramer een boek over netwerksturing en de circulaire economie.