Hilary Richters: ‘Verantwoord datagebruik gaat over technologie én cultuur’

Rechtvaardigheid vormt de rode draad in het leven van Hilary Richters. “Ik heb me altijd ingezet voor de mensen waarvoor niemand het opnam. En nu doe ik dat nog steeds.” Want rechtvaardigheid is de kern van verantwoord datagebruik, legt ze uit. Bij al die nieuwe technologieën, data en algoritmes moet de menselijke maat centraal blijven staan.

Daar heeft Richters vanuit haar rol bij Deloitte inmiddels al vele organisaties van overtuigd. Maar we zijn er wat haar betreft nog niet. “Het onderwerp digital ethics waaide een paar jaar geleden over vanuit de academische wereld naar de corporate wereld. Toen wij in 2019 startten met ons Digital Ethics programma, was het nog geen populair onderwerp. Mensen keken je al snel een beetje vreemd aan als je erover begon. Dat is nu gelukkig anders. Nu zie ik dat bedrijven het wel een belangrijk onderwerp vinden. Helaas, zie ik ook dat dit onderwerp nog niet bij iedere organisatie bovenaan de prioriteitenlijst staat en ook dat er organisaties zijn die nog worstelen met de ‘hoe’-vraag. Maar dát ze het belangrijk vinden is in ieder geval een begin.”

Toeslagenaffaire

Sommige organisaties zijn nu vanuit hun eigen belang bezig met digital ethics. Zij vinden dat het bij hun rol in de maatschappij past om op een verantwoorde manier met data om te gaan. Andere zijn wakker geworden door de vele schandalen rondom dit onderwerp. Neem alleen al de Toeslagenaffaire, die de afgelopen jaren de voorpagina’s beheerste. Of de berichtgeving over algoritmes die gebaseerd zijn op historische gegevens met veel vooroordelen, waardoor bepaalde doelgroepen worden gediscrimineerd.

“En dan zijn er ook nog de organisaties die wachten op regelgeving. Omdat ze druk zijn met vraagstukken die hogerop hun prioriteitenlijst staan. Of omdat ze bang zijn dat – als ze vooruitlopen op de regels – ze een ethisch raamwerk neerzetten dat straks niet binnen de nieuwe wet- en regelgeving past”, zegt Richters.

“Veel organisaties snappen dat ze er ‘iets’ mee moeten, maar ze dóén nog niets. De gemene deler daarbij is,  dat ze niet zo goed weten hoe ze hiermee aan de slag kunnen gaan. Deze worsteling begrijp ik. Verantwoord met data omgaan is namelijk niet alleen een grote technologische verandering. Het vraagt ook om een cultuurverandering. Vele organisaties werken al tig jaar op dezelfde manier en hebben al net zoveel jaar data verzameld. Dat maakt dit onderwerp extra uitdagend.”

Mindset: creatief en innoverend

Hoe je dit aanpakt is afhankelijk van je mindset. “Je kunt digital ethics als wéér een nieuwe beperking zien, maar je kunt er ook op een innovatieve manier naar kijken. Een beetje als de chef-kok die een geweldig driegangenmenu heeft ontwikkeld, maar ook moet omgaan met mensen met een allergie. Dan kun je zeggen: ‘die komen hier maar niet’. Of je zegt: ‘ik verander niets, maar ik zeg ook niets over de allergenen’, met als risico dat die mensen ziek worden en dat jij reputatieschade oploopt. Of je zegt: ‘mijn doel is die geweldige smaaksensatie verzorgen. Hoe doe ik dat voor een zo breed mogelijk publiek?’ Dát is creativiteit en innovatie!”

Verantwoord datagebruik is namelijk vooral ook een onderwerp dat kansen met zich meebrengt. “Als je als organisatie data en technologie gebruikt om grote groepen consumenten optimaal te bedienen, dan kun je dit onderwerp gebruiken om het consumentenvertrouwen te vergroten. Als organisatie kun je hiermee laten zien dat jij de loyaliteit van jouw huidige en toekomstige klanten verdient. Als je bij een publieke organisatie werkt of een organisatie die heel strak gereguleerd is, gebruik jij datatechnologie waarschijnlijk ook om kostenefficiënt te kunnen blijven werken. Ook dan geldt dat het vertrouwen van burgers of klanten belangrijk is, want als zij jou dat vertrouwen niet geven, kun je geen gebruik blijven maken van verdergaande digitalisering binnen de organisatie.”

Er zijn verschillende manieren om te beginnen met digital ethics. “Ik zie dat er in alle sectoren goede stappen worden gezet. De belangrijkste succesfactor is dat het senior management dit agendeert. Daarnaast moet je vooral kijken naar wat bij jouw type organisatie past. Sommige organisaties beginnen met trainingen aan hun medewerkers, anderen gaan al meteen nadenken over hoe verantwoord datagebruik zich vertaalt naar hun technologiegedreven producten.”

Tada en AMdEX

Ook de Board heeft verantwoord datagebruik hoog op de agenda staan. In 2017 al stelde de Board samen met partners het manifest Tada op. Daarin staan de zes waarden voor een verantwoorde digitale stad. “Dat is een heel goed initiatief, omdat je een gemeenschappelijke taal en kaders nodig hebt als je over dit onderwerp praat. Daarin ligt ook direct een uitdaging: hoe kun je deze zes waardes het beste operationaliseren en toepassen in de praktijk? Dat is precies ook wat ik vaak hoor van mijn klanten. Het besef dat dit nodig is, is er, maar hoe nu verder?”

AMdEX, een ander initiatief van de Board, vormt een van de antwoorden op die vraag. AMdEX wil een veilige en betrouwbare data-uitwisseling tussen organisaties mogelijk maken en onderzoekt verschillende use cases hiervoor, bijvoorbeeld in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam. Ook onderzoekt KLM momenteel met AMdEX-partners hoe er op een veilige manier data over vliegtuigonderhoud gedeeld kan worden.

Richters hoopt dan ook dat de Board mensen bij elkaar blijft brengen rondom dit onderwerp. “Er zou eigenlijk een platform moeten komen waar je steeds de hoe-vraag bespreekt. Een proeftuin, waar mensen hun vraag neer kunnen leggen en waar ze uitgedaagd worden door anderen uit het netwerk. En dat moet dan niet alleen gaan over technische vraagstukken, maar juist ook over visie, governance, procedures, trainingen en nog veel meer. De Board en de voorlopers kunnen een inspiratie zijn voor de partijen in de regio die nog niet zo ver zijn. Zo creëer je een sneeuwbaleffect.”

Tekst: Mirjam Streefkerk