Wouter Los: ‘Data delen voor bedrijven, overheden en elk individu’

Wereldwijd neemt de hoeveelheid data exponentieel toe. Toch gebruiken we slechts één procent van al onze data om te delen en analyseren. Daarmee laten we een waardevol deel van al die informatie ongemoeid. Hoe het tij te keren? Wouter Los is consultant digitale infrastructuur bij de Universiteit van Amsterdam: ‘Als we data met elkaar willen delen, dan is vertrouwen nodig.’

Waarom houden we nu al die data liever voor onszelf?

‘Uiteindelijk speelt bij iedereen dezelfde vraag: hoe weet ik zeker dat niet iemand anders er met mijn data vandoor gaat? Dus: kan ik mijn data betrouwbaar delen en onder míjn voorwaarden? Je wilt niet dat een ander mede-eigenaarschap claimt, zoals de grote jongens van Amazon dat doen. Als je nu een online winkel begint dan is het gemakkelijk om de infrastructuur van Amazon te gebruiken. Maar via hun datasoftware kunnen ze ook zien wát je wilt verkopen en wie je klanten zijn. Wat wij willen is een open datamarkt voor bedrijven, overheden, voor ieder individu.’

En dat niemand met jouw data ervandoor gaat.

‘Ja, de benaming Amsterdam Data Exchange (AMdEX) is om te verzekeren dat mensen en organisaties onder hun eigen voorwaarden hun data delen en met dezelfde spelregels. Wij willen met andere, gelijkdenkende initiatieven een Europees alternatief, decentraal, niet gedomineerd door grote spelers. En zonder politieke dimensies, zoals in China, waar de staat alle data controleert.’

Is AMdEX een voorloper op dit gebied?

‘Nederland heeft als vertrouwde derde partij historisch een belangrijke rol in handels- en dienstenland, met innovaties zoals de aandelenmarkt. Ook de Amsterdam Internet Exchange (AMS-IX) – een van de belangrijkste internetknooppunten van Europa  – is ooit zo begonnen. Begin jaren negentig was het internet nog heel erg klein. Inmiddels is het geëxplodeerd.

Wij zitten nu in zo’n zelfde situatie. Zodra wij onze data met zekerheid en vertrouwen kunnen ‘verhandelen’, zoals met AMdEX, dan kan de dataeconomie op dezelfde wijze exploderen.’ Dat betekent een revolutie. Naast de klassieke fysieke maakindustrie en handel komt er ook ruimte voor het analyseren en/of combineren van data die de klassieke industrie ondersteunen en die ook nieuwe digitale dataproducten en -diensten werkelijkheid maken.

‘Ik vergelijk het altijd graag met hoe ooit ons voedsel werd geproduceerd. Vroeger leefde iedereen op een boerderijtje waar de mensen zelfvoorzienend waren. Had je voedsel over, dan verkocht je dat in een kraampje langs de weg. De ‘markt’ was een innovatie waar boeren hun producten verkochten; een plek waar je je kunt specialiseren, producten vergelijken, met marktregels en een eigen infrastructuur. Pas later kwamen de supermarkten of de niche aanbieders die zich op bepaalde producten met kwaliteit richten. Zo kregen de boeren mogelijkheden die ze voorheen niet hadden. Maar ook nieuwe economische bedrijvigheid met transporteurs, vrieshuizen, nieuwe producten etc. Met data gebeurt in feite hetzelfde; mensen houden het nu voor zichzelf en wat ze overhebben verkopen ze op een webadres. Maar komt er eenmaal een veilige marktplaats voor data, dan kan een nieuwe economie heel snel groot worden.’

Een Albert Cuypmarkt voor data dus?

‘Wat je wilt is een gelijk speelveld. Geen derde partij die meekijkt en er met de winst vandoor gaat. Het technische verhaal erachter is dat de data niet op een gesloten centrale plek samenkomen maar alleen tússen de aangesloten partijen worden gedeeld – dus direct van A naar B. Zonder bijvoorbeeld data eerst op een platform te uploaden. Zo wordt het ook technisch mogelijk om je condities op te leggen en controlemechanismen aan te brengen die verzekeren wat er wel of niet met jouw informatie gebeurt. Daarvoor hebben we een infrastructuur nodig die deze betrouwbare uitwisseling mogelijk maakt. De AMdEX infrastructuur – opgezet als een publieksrechtelijke organisatie – functioneert op de achtergrond voor het verzekeren van betrouwbare datatransporten van samenwerkende partijen in nieuwe datamarkten . En zoals een Albert Cuypmarkt de faciliteiten biedt, zo onderhouden kraamhouders met data de markt zélf.

Hoe krijgen we dit van de grond?

‘We hebben om te beginnen een aantal sectoren nodig die de nieuwe benadering willen omarmen; in zowel het bedrijfsleven, de wetenschap en binnen de overheden. Het is hoopvol dat diverse organisaties zich al hebben uitgesproken hieraan te willen bijdragen door samen een aantal scenario’s te testen. Zo ontwikkelt de UvA de Research Data Exchange.

Een ander voorbeeld is de AMdEX usecase die zich richt op het bevorderen van circulaire economie middels hergebruik van gecertificeerde afvalproducten. Een dergelijke vraag en aanbod marktplaats kan niet zonder data. Commerciële organisaties, overheden en eventueel financiers en verzekeraars kunnen hier middels gericht data delen waarde creëren die anders niet of niet zo snel mogelijk zou zijn.

Ook kan de schoonmaaksector – een van de grootste in Europa – veiliger en efficiënter werken door gebruik te maken van het groeiend aantal sensoren in gebouwen en schoonmaakapparatuur. Het perspectief is dat nieuwe generaties sensoren ook data kunnen genereren die van belang zijn voor de volksgezondheid. Beheerders kunnen bijvoorbeeld met GGD’s plaatsgebonden Corona-data delen voor een nieuwe onafhankelijke datastroom voor actie en beleid.

Waar moet de AMdEX over twee jaar staan?

‘Partijen uit vooral de publieke sector hebben de handen ineen geslagen om een eerste fase van AMDEX te ontwikkelen en met een aantal concrete cases de algemene functionaliteit te testen. Deze ontwikkelingen geven andere sectoren mogelijk inspiratie om nieuwe datamarkten vorm te geven. De nationale data sharing coalitie helpt bij het maken van onderlinge afspraken voor die datamarkten. AMDEX draagt zorg voor de digitale infrastructuur om de uitvoering van die afspraken technisch te verzekeren. Op basis van dit vertrouwen is het een uitdaging om te begrijpen dat ook het delen van sommige data met concurrenten alle betrokkenen een voordeel kan geven dat anders niet bereikt kan worden. Naast de nationale aanpak zijn er ook initiatieven om vergelijkbare faciliteiten in andere Europese regio’s en landen met elkaar te koppelen voor cross-border data delen. Dat betekent meer verbonden ‘marktplaatsen’ om de voorziene miljarden betrouwbare datatransacties per seconde mogelijk te maken.’

Dit artikel is een update van een interview door Renske Jonkman, dat verscheen op amsterdameconomicboard.com in augustus 2019.