Koen Overtoom: ‘Wie krijgt energie: de industrie, huishoudens of laadpalen?’

De energietransitie is hard nodig, maar een volwaardig duurzaam energiesysteem is nog in ontwikkeling. Boardlid en CEO bij het Havenbedrijf Amsterdam, Koen Overtoom, praat over die spanning op het energienet.

Kunnen we straks bij ons kantoor nog wel auto’s opladen? Is er voldoende energie om een distributiecentrum 24/7 te laten draaien? De druk op het energienetwerk in de Metropoolregio Amsterdam wordt steeds groter. “Als we een duurzaam verbonden regio willen zijn en blijven, móeten we het energievraagstuk oplossen”, zegt Koen Overtoom. “Die uitdaging is groot: de bebouwde omgeving, mobiliteit en industrie gaan nu allemaal met verduurzaming aan de slag. Maar we hebben nog geen slim suprasysteem, waarin we alle verschillende vormen van energie laten samenkomen.”

Windmolens en zonnepanelen

Dat volwaardige systeem kan er alleen komen als bedrijven, overheid en kennisinstellingen de handen ineen slaan, zegt Overtoom. En precies daarom is het zo belangrijk dat ook dit onderwerp bij de Board bovenaan de agenda staat. “We zijn in de haven gestopt met de kolencentrale, maar we hebben nog niet voldoende windmolens op zee en nog niet voldoende zonnepanelen om de toenemende vraag naar energie aan te kunnen. We werken hard aan waterstof, maar dat kunnen we nu nog niet breed inzetten voor energieopwekking.”

En dat heeft flinke gevolgen. Overtoom: “Het kan ertoe leiden dat we straks moeten kiezen: geven we de energie aan de industrie, aan huishoudens, de laadpalen of aan datacenters? We moeten hier beleidsmatige keuzes over maken. Tegelijkertijd: hoe moeten we hier slim mee omgaan? Ook hebben we te maken met een zeer krappe arbeidsmarkt. Er zijn nu simpelweg niet voldoende mensen om alle laadpalen te plaatsen.”

Waterstof van staal

In de metropoolregio houden organisaties als het Havenbedrijf, netwerkbeheerders Alliander en Tennet, de Gasunie, Vattenfall, Schiphol en Tata zich al volop bezig met de toenemende druk op het energienetwerk. Overtoom: “Tata wil bijvoorbeeld staal gaan maken uit waterstof en kan daarmee de aanjager worden van de waterstofeconomie. Waterstof en elektriciteit vormen straks de basis van een gediversifieerd systeem, waarmee we kunnen voldoen aan de vraag naar energie.”

Die diversificatie van het huidige energiesysteem is een van de oplossingsrichtingen. De andere twee – waarvoor het Havenbedrijf en Alliander de handen ineen slaan – zijn slimmer gebruik maken van de bestaande infrastructuur en die infrastructuur ook intensiveren. “Dat laatste betekent dat Alliander nu extra onderstations gaat bouwen in het havengebied, zodat we de huidige infrastructuur meer kunnen belasten. Wij hebben daarvoor ruimte vrij gemaakt.”

Slim energie uitwisselen

Ook het flexibiliseren van het netwerk is een oplossingsrichting, vertelt Overtoom. “Het huidige netwerk is zo aangelegd dat het al vrij zwaar belast kan worden. Dat betekent dat er buiten de piekmomenten om veel ongebruikte ruimte is. Als we hier slimmer mee omgaan, bijvoorbeeld met onderlinge afspraken, kunnen we overbelasting voorkomen.” In de haven zelf is het Shared Energy Platform daarvan een voorbeeld. Deze startup, voortgekomen uit het havenbedrijf, zorgt ervoor dat bedrijven in het Amsterdamse havengebied energie kunnen uitwisselen. Het idee hierachter kan ook bij andere industriegebieden of bedrijventerreinen worden toegepast, zegt Overtoom. “Het gaat erom dat je vraag en aanbod slim op elkaar gaat afstemmen.”

“We gaan straks veel waterstof importeren. Daar spelen wij als haven dan weer een belangrijke rol bij.”

Overtoom verwacht ook veel van de waterstofeconomie, die vrijwel overal in de wereld nog op gang moet komen. “Al die waterstof die Tata straks nodig heeft, kunnen we onmogelijk zelf opwekken. Dus ik denk dat we straks veel van die waterstof gaan importeren. Daar spelen wij als haven weer een belangrijke rol bij. Tijdens de klimaattop in Glasgow werden grootse plannen gepresenteerd om op grote schaal elektrolysers te gaan produceren.” Elektrolysers zijn waterstoffabrieken, die groene waterstof produceren via elektrolyse. Met elektrische stroom wordt water gesplitst in zuurstof en waterstof.

Veilige waterstofkorrels

Bij alle oplossingsrichtingen speelt innovatie een belangrijke rol. Het Havenbedrijf is nu bezig met een onderzoek naar waterstofkorrels, die veiliger zijn en makkelijker op te slaan zijn dan waterstof in gasvorm. Op de Neo Orbis, het nieuwe presentatievaartuig in de haven, wordt hier samen met de TU Delft onderzoek naar gedaan. De pilot is onderdeel van het Europese project H2SHIPS. Ook lopen er experimenten met duurzame walstroom voor container- en cruiseschepen in de haven.

De samenwerking met kennisinstellingen is voor die innovaties essentieel, zegt Overtoom. “Ze zijn nodig om nieuwe technologieën te ontdekken en de haalbaarheid ervan te onderzoeken en ze helpen ons om van tijdelijke oplossingen structurele oplossingen te maken. Niet voor niets gaan wij in ons nieuwe startupcenter, Prodock 2.0, ook nauwer samen werken met het hoger onderwijs. En ook Shell maakte onlangs bekend zijn lab open te gaan stellen voor organisaties van buiten Shell, die van al die faciliteiten gebruik kunnen maken. Die samenwerking tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen is voor de energietransitie van groot belang.”

Prioriteiten op de agenda

Ook met de overheid moet er nauw worden samengewerkt om in de toekomst de spanning op het energienet te kunnen blijven managen. “Volgens mij is de sleutel tot de oplossing dat we meer integraal gaan plannen. Economie, duurzaamheid, planologie en infrastructuur zijn bij de verschillende overheden nu vaak gescheiden vraagstukken, met verschillende organisaties en gescheiden bestuurlijke portefeuilles. We moeten al die partijen samenbrengen en ze samen laten prioriteren. Misschien betekent dat dat er voor een nieuw datacentrum geen plaats is. Bij de Board maken we natuurlijk niet het beleid, maar we kunnen hier wel de belangrijke onderwerpen bespreken en agenderen. En dan kan iedere organisatie daar vervolgens zo goed mogelijk mee aan de slag gaan.”

Tekst: Mirjam Streefkerk

Méér Board Talk

Het interview met Koen Overtoom is deel 12 uit de reeks Board Talk. Hierin praten we met Boardleden over de grootste uitdagingen voor de Amsterdamse metropool. Een regio die een duurzame, gezonde leefomgeving biedt, verantwoorde digitalisering en waardevol werk voor iedereen. Dit zijn ook de belangrijkste thema’s voor Amsterdam Economic Board. Lees ook de andere interviews in de serie Board Talk.