Gezondheidsverschillen tussen sociale groepen: wat doen we daaraan?

De Zorg2025-bijeenkomst is een initiatief van de Amsterdam Economic Board, Smart Health Amsterdam, Rabobank, SIGRA en Ahti, waarbij steeds een ander thema centraal staat. Zorg- en welzijnsinnovatoren en andere professionals uit de zorg, het bedrijfsleven en onderzoek gaan hier in gesprek over gezondheid en preventie.

“Het is een urgent thema”, opent Jeroen Maas, lead Health bij Amsterdam Economic Board en de digitale gastheer van vandaag. “Iedereen verdient een eerlijke kans op een gezond leven, maar er zijn grote verschillen. Wat kunnen we hier nou aan doen? Daarover gaan we het vanmiddag hebben.”

De keiharde feiten

Majorie de Been start met een keihard feit: laagopgeleiden in Nederland gaan gemiddeld zes jaar eerder dood en zijn gemiddeld vijftien jaar eerder ziek. De Been is programmamanager Preventie en Zorg bij Pharos, het landelijke expertisecentrum voor gezondheidsverschillen. “Dit zijn schokkende cijfers voor zo’n welvarend land als Nederland. Als je laagopgeleid bent is de kans dat je een gezonde zwangerschap doorloopt of passende zorg krijgt kleiner en de uitkomst van zorg is slechter.”

Daarvoor zijn allerlei achterliggende oorzaken: slechte leefomstandigheden, het gebrek aan kansen, sociale uitsluiting, stress, een ongezonde leefstijl. Armoede en leefomstandigheden hebben de grootste impact op gezondheidsverschillen, zo blijkt uit Europees onderzoek. Mensen die in armoede leven ontlopen bijvoorbeeld zorg uit angst voor een eigen bijdrage.

De Wereldgezondheidsorganisatie constateerde in 2019 al dat de gezondheidsverschillen alleen nog maar toenemen. De Been: “De verwachting is dat dat de afgelopen 1,5 jaar nog verder is toegenomen. De kansen om gezond de pandemie door te komen zijn voor bepaalde groepen groter. Voor een derde van de samenleving neemt de kans op gezond ouder worden af. Niet voor niets wordt er aan alle kanten alarm geslagen.”

Wat kunnen beleidsmakers, lokale ondernemers en andere professionals doen om het tij te keren? De Been adviseert om alert te zijn op de laaggeletterdheid van de mensen waar je iets voor doet: zorg dus dat iedereen je interventies en adviezen begrijpt. Ze benadrukt ook de grote invloed van stress op de fysieke en mentale gezondheid. “Professionals moeten de signalen hiervoor herkennen, erover in gesprek gaan.”

De Been: “Hogeropgeleiden draaien aan de knoppen en maken het beleid, maar ervaren niet wat het beleid voor gevolgen heeft voor iedereen. Ga dus de wijk in, differentieer je aanpak, zorg voor laagdrempelige interventies, die je ontwikkelt met de mensen waar het over gaat.”

Ze haalt een voorbeeld aan uit Keulen, waar de vaccinatiebereidheid in achterstandswijken laag bleek. “Daar vaccineren ze nu zonder digitale en administratieve drempels. Ze komen naar de wijk toe, in samenwerking met sleutelpersonen in die wijk. Dan krijg je meer voor elkaar dan wanneer je stug vasthoudt aan iets dat je op een bepaalde manier hebt georganiseerd.”

Gezondheidsverschillen in Amsterdam

In Amsterdam is er sprake van complexe ongelijkheid als we kijken naar gezondheidsverschillen, zo laat Martine de Bruijne, Professor of Public Health van Amsterdam UMC ons zien.

Als we bijvoorbeeld naar de fysieke gezondheid de jeugd kijken, zien we dat de Bijlmer rood (zwak) gekleurd is en dat Amsterdam-Zuid en de Watergraafsmeer groen (sterk) zijn. Bij mentale gezondheid zijn de verschillen veel minder voorspelbaar en scoort geen enkele wijk sterk. Bij  alcohol, roken en cannabisgebruik lijkt het wel omgekeerde wereld, daar scoren Amsterdam Zuid en de Watergraafsmeer rood en scoort de Bijlmer groen.

Bruijne: “We moeten dus genuanceerd over dit onderwerp nadenken: het is niet zo dat de sociaal-economische status even sterk samenhangt met alle aspecten van gezondheid en de risicofactoren. Dat betekent dat we maatwerk moeten leveren.”

De LIKE-studie en @Ease zijn twee projecten die dat maatwerk leveren. De eerste studie betrekt kinderen bij het bedenken van oplossingen om gezonder te leven en meer te gaan bewegen. Dat leverde onder meer al een soort Olympische Spelen in de Bijlmer op en een mooie glossy over gezonde en lekkere dingen in West.

@Ease wil jongeren betere hulp geven voor psychische klachten. Jonge ervaringsdeskundigen krijgen  training in het luisteren naar lotgenoten en die zijn in een huiselijke omgeving zonder afspraak bereikbaar. “Het is al bewezen effectief, maar de implementatie blijkt nog lastig, omdat dit niet onder de zorgverzekeringswet valt en de financiering om maatwerk vraagt.”

De Bruijne hoopt op veel samenwerking rondom dit belangrijke thema. “Er is sprake van ongelijkheid. Dat betekent dat de kaders niet te strak moeten zijn om maatwerk te kunnen leveren. Wat je prioriteert, dus wat je het eerste aanpakt verschilt per wijk. Maar: er is wel overheidsbeleid nodig om het verschil te kunnen maken.Er zijn nu in de zorg nog te veel verdienmodellen met de verkeerde prikkels, die preventieve laagdrempelige gezondheidsbevordering in de weg staan.”

Maatwerkpreventie

Medicine Men, het bedrijf van Oscar van Dijk, richt zich op preventie. Dat speelt zich af op verschillende niveaus, vertelt van Dijk. “Bij primaire preventie probeer je de bevolking als geheel gezond te houden, bij secundaire preventie richt je je op de bevolking met een verhoogd risico en bij tertiaire preventie ga je naar maatwerk, naar het individu met een ziekte of beginnende klachten. Wij richten ons op dat laatste niveau.”

Medicine Men ontwikkelde hiervoor Emma, een telemedicineplatform waarmee ziekenhuizen en huisartsen patiënten op afstand begeleiden. Dat werkt bijvoorbeeld al goed bij patiënten met COPD. “Dat is de derde chronische ziekte in Nederland en men verwacht dat dit wereldwijd de grootste ziekte wordt. In Nederland zijn er 600.000 patiënten die 200.000 ziekenhuisdagen per jaar hebben. De behandeling is erop gericht om het proces te vertragen.”

EmmaCOPD helpt bij het herkennen en voorkomen van zogenoemde longaanvallen. Onderdeel hiervan zijn een app en een Fitbit, waarvoor Medicine Men de code schreef. Een fysiotherapeut kan het beweegprogramma per patiënt aanpassen. “Het doel van EmmaCOPD is om een aanval drie dagen van tevoren te herkennen.” En dat werkt: het LUMC onderzocht dat gebruikers bijna 80 procent minder ligdagen in het ziekenhuis hadden.