Gedeeld eigenbelang bevordert innovatie

Dit stuk is zaterdag 15 mei geplaatst in Het Parool.

De overheid staat onder druk. Regie is nodig om complexe problemen zoals klimaatverandering aan te pakken, maar tegelijkertijd schreeuwt de maatschappij om meer zeggenschap. Denk aan de recente commotie over de plaatsing van windturbines. Beide kanten zijn te verenigen, wanneer de rolverdeling tussen overheid, bedrijfsleven en burgers verandert. We zijn de laatste dertig jaar in een steeds strakker keurslijf van de markteconomie terecht gekomen. Het adagium werd: de overheid stelt de doelen van beleid en stuurt via traditionele economische marktprikkels en wetgeving. De markt voert uit en de burgers zien toe.

Die strakke verdeling van verantwoordelijkheden heeft ertoe geleid dat de overheid de grip op de uitvoering van beleid is kwijtgeraakt. Steeds meer taken heeft ze overgeheveld naar de markt en decentrale overheden. En de burgers hebben hierop nauwelijks meer invloed. Dit kan en moet anders.

Samenwerking matrassen, luiers en circulair textiel

Met netwerksturing bijvoorbeeld. Bij netwerksturing werken burgers, bedrijven en overheid samen om zo’n complexe verandering in de praktijk voor elkaar te krijgen. Ik ben de afgelopen tien jaar actief betrokken geweest bij talloze initiatieven van onderop. Wat al die initiatieven gemeen hebben is dat burgers en bedrijven zich verenigen omdat ze inzien dat er iets moet veranderen.

Ze willen bijvoorbeeld hun wijk verduurzamen of hun productketen circulair maken. Zo werkte ik met veel verschillende soorten organisaties aan het inzamelen en recyclen van bijvoorbeeld matrassen en luiers en aan de verduurzaming van de textielketen. In zulke initiatieven is de overheid geen beleidsbepaler op afstand, maar een gelijkwaardige partner. Ze schetst weliswaar de nationale beleidskaders, maar krijgt daar door haar betrokkenheid bij de uitvoering ook continu feedback op. Zo kan zij beleid en/of regels indien nodig sneller bijstellen en passende ondersteunende beleidsmaatregelen nemen.

Natuurlijk hebben partijen verschillende belangen en kan het tot een Poolse landdag leiden als een initiatief slecht georganiseerd is. Maar als je de wensen van mensen, organisaties én overheid goed met elkaar verbindt en je richt op gezamenlijk vastgestelde doelen, kan zo’n netwerk grote veranderingen voor elkaar krijgen. Let wel: netwerksturing is geen informele ‘we-kijken-wel-hoe-het-loopt’-samenwerking. Het is een aanpak met een duidelijke structuur waarin iedereen een eigen rol heeft en waarvan alle deelnemers uiteindelijk profiteren. Daarover maken alle partijen in het netwerk afspraken.

Betonakkoord

Een voorbeeld van netwerksturing is 02025: een beweging van bewoners en bedrijven in Amsterdam (020) die samen werken aan een schone en betaalbare energievoorziening in hun eigen wijk voor 2025. Dat combineren ze met het scheppen van banen voor mensen in hun wijk. Goede voorbeelden zijn de initiatieven voor schone energie in Zuidoost waar bewoners zich verenigen in de stichting CoForce, en de overschakeling van gas op een eigen warmtenet op het voormalige WG-terrein in West.

Een tweede voorbeeld is het Betonakkoord van een netwerk van bedrijven in de betonketen, opdrachtgevers en de Rijksoverheid. Het Betonakkoord heeft ambitieuze doelen. Berekend is bijvoorbeeld dat in 2030 met innovaties tenminste 50 tot 60 procent CO2-reductie mogelijk is en dat al het gesloopte beton circulair wordt, dus wordt klaargemaakt voor hergebruik in de bouw. Alles is voorbereid om nu de gehele betonketen mee te nemen. Het enige wat nog ontbreekt, is een door de Rijksoverheid gecoördineerd aanbestedingsbeleid van opdrachtgevers. Daarmee kan de overheid zorgen voor een gelijk speelveld en voor zekerheid over de noodzakelijke investeringen.

Bij de Amsterdam Economic Board, waar ik lid van ben, is netwerksturing inmiddels het uitgangspunt van elk initiatief. Daar en bij de andere genoemde initiatieven, zie ik dat het veel moois oplevert. Wanneer een hele keten of een heel netwerk van bedrijven, onderzoekers, overheden en burgers aan een verandering werkt, ontstaat er automatisch meer draagvlak voor die verandering. Bovendien maken we zo gebruik van ieders kennis, kunde en ervaring, ook van die van mensen die niet beroepsmatig bij de verandering betrokken zijn maar op wie het initiatief wel invloed heeft — bijvoorbeeld bij het plaatsen van windturbines. Dat betekent dat netwerksturing onze democratie versterkt.

Board werkt aan netwerksturing

Lees op welke manier de Board netwerksturing inzet bij initiatieven en programma’s waar we samen met vele partners aan werken. Gezamenlijke afspraken en een gedeeld eigenbelang is de crux.

Recent schreef Jacqueline Cramer een boek over netwerksturing en de circulaire economie.