Waarom anders Europees aanbesteden essentieel is voor de circulaire economie (met voorbeelden hoe)

De EU richt zich steeds meer op aanbesteden als middel om geld in te zetten voor innovatie en duurzaamheid. Niet gek, want het aanbestedingsbudget van publieke overheden, in het bijzonder steden, is zo’n 14% van het totale Europese BNP. Als je een deel van dat geld zó in kunt zetten dat het circulaire oplossingen stimuleert, dan treden publieke overheden op als launching customers die de nieuwe aanpak een flinke push geven.

De circulaire economie, waarin producten en materialen hergebruikt worden in een kringloop, moet het huidige lineaire systeem, waarbij we producten aan het einde van hun levensduur weggooien en grondstoffen verloren gaan, vervangen. Omdat veel grondstoffen schaarser worden en we klimaatverandering willen tegengaan, moeten we om onze huidige levensstandaard te behouden over naar een circulair systeem. Om daar te komen moeten we de ketens van inkopers en producenten aanpakken, zodat een afgeschreven product grondstoffen kan vormen voor een nieuw product. De producent moet daar anders voor gaan handelen, maar dat zal hij alleen doen als er ook vraag naar is. En daar ligt een rol voor de inkoopafdelingen van bijvoorbeeld gemeenten. En voor de EU, omdat de EU in het kader van de Europese Interne Markt de aanbestedingsregels opstelt.

Wat heeft de EU met aanbesteden te maken?

Overheden zijn vaak de grootste afnemers van bepaalde goederen en diensten op de markt en kunnen zo dus de markt ‘sturen’. De EU heeft voor deze grote overheidsuitgaven regels opgesteld, ook wel de Europese aanbestedingsrichtlijnen genoemd. Om ervoor te waken dat overheden niet zomaar de goedkoopste optie kiezen, moeten zij volgens deze richtlijnen rekening houden met duurzame en sociale factoren. Aanbieders van goederen en diensten worden op deze manier gestimuleerd om duurzame en innovatieve oplossingen te bedenken. Overheden kunnen hier een stapje verder in gaan door niet alleen duurzaam, maar volledig circulair in te kopen. Dit betekent dat alleen die goederen en diensten worden aanbesteed die volledig passen binnen de kringloop van de circulaire economie. De producten en diensten zijn zo ontworpen dat zij ofwel zijn gemaakt van grondstoffen die worden hergebruikt, dan wel zo zijn ontworpen om na hun levensduur opnieuw waarde te kunnen toevoegen aan het circulaire systeem. 

Wat doet de EU dan inhoudelijk?

Ieder jaar wordt zo’n 14% van het gehele Europese BNP uitgegeven aan publieke aanbestedingen. Een flink bedrag, en daarom heeft de Europese Commissie aanbestedingsrichtlijnen opgesteld. In oktober 2017 nam Europa een nieuwe strategie voor publiek aanbesteden aan. Circular Public Procurement valt hierbij onder Green Public Procurement. De EU bouwt hiermee voort op de richting die is vastgesteld in het Circular Economy Package dat de Commissie in 2015 aannam. Voorheen werd alleen ‘groen’ aanbesteden meegenomen in de Europese aanbestedingsrichtlijnen, maar in dit ambitieuze EU Action Plan for the Circular Economy  wordt vastgesteld dat circulair aanbesteden noodzakelijk is om de transitie naar een circulaire economie te verwezenlijken. Om de nationale, regionale en lokale overheden te helpen bij de implementatie van circulair aanbesteden, heeft de Europese Commissie in de tweede helft van 2017 een Circular Public Procurement Brochure  opgesteld. Daarnaast zijn er voor Green Public Procurement ook verschillende toolkits te vinden die overheden op weg kan helpen, onder andere de green criteria  voor 21 verschillende productstromen, een GPP Helpdesk en een Buying Green Handbook.

Wat voor rol speelt de Metropoolregio Amsterdam?

De gemeente Haarlem coördineert sinds zomer 2017 het Urban Agenda Partnership for Innovative  & Responsible Procurement, ofwel voor innovatief en slim aanbesteden. Met dit partnerschap worden de komende drie jaar alle steden uitgenodigd goede voorbeelden én knelpunten te delen. Aan het eind van die 3 jaar, en waar nodig ook al tussen door, komt dit partnerschap dan met aanbevelingen aan Europa om het aanbestedingsproces beter te regelen. Aanbevelingen voor betere regels rondom circulair aanbesteden zijn dus een belangrijke factor om de transitie naar een circulaire economie te versnellen.

Wat kunnen we hier in de Metropoolregio Amsterdam van leren?

Hoewel groen aanbesteden al meerdere jaren onderdeel is van de Europese aanbestedingsrichtlijnen, is circulair aanbesteden nog niet zo ver ontwikkeld. In de Circular Public Procurement Brochure worden verschillende circulaire voorbeelden genoemd. Er staan veel Nederlandse voorbeelden in, want Nederland loopt in dit opzicht vaak voorop. Maar ook andere EU steden en regio’s zijn goed op weg. Zo heeft de metropoolregio Nantes een Action Sheet voor circulair aanbesteden opgesteld, waarop alle successen en doelen worden gedeeld, en heeft de Nordic Council of Ministers (Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland) een studie naar circulair aanbesteden in de Scandinavische landen gepubliceerd  Ook zijn er in andere EU steden en regio’s goede voorbeelden te vinden op de 9 grondstoffenstromen die in de Metropoolregio Amsterdam in kaart zijn gebracht:

• Het gebruik van oude bakstenen in nieuwe gebouwen in Kopenhagen, Denemarken (p.30)
• Hergebruik van gerecycled beton bij de bouw van een nieuwe universiteit in Berlijn, Duitsland (p.12)
• Aanschaf van ziekenhuismatrassen in Cambridge, Verenigd Koninkrijk (case study 5)
• Langere levensduur werkkleding in Wales, Verenigd Koninkrijk en in Herning, Denemarken (case study 6 en 11)
• Bussen laten rijden op biomassa in Vaasa, Finland (p.39)
• Hergebruik of recycling van ICT servers in Durham, Verenigd Koninkrijk

Daarnaast zijn er verschillende Europese platforms waar steden kennis kunnen uitwisselen en waar best practices en toolkits worden gedeeld. Een greep:

• ICLEI Europe: vereniging van 1000+ lokale overheden, gericht op beschermen van klimaat, biodiversiteit en lucht- en waterkwaliteit. ICLEI vertegenwoordigd deze overheden internationaal en bij de VN, organiseert programma’s en campagnes over lokale duurzaamheid en biedt informatie en training. ICLEI is vaak trekker van andere Europese Procurement Platforms en is ook lid van het Urban Agenda Partnership on Procurement onder leiding van Haarlem.
• Procura+ : netwerk van Europese publieke overheden en regio’s die op gebied van Sustainable en Innovation Procurement partners aan elkaar verbinden, kennis uitwisselen en actie ondernemen.
• EcoProcura:conferentie over Sustainable en Innovation Procurement, dat eens in de twee a drie jaar georganiseerd wordt door ICLEI en waar honderden partners bijeen komen om de laatste ontwikkelingen rondom Sustainable Procurement te delen.
• Global Lead City Network on Sustainable Procurement:GLCN is een vereniging van 14 steden (wereldwijd) die een voortrekkersrol nemen in Sustainable Public Procurement en hierbij ambitieuze doelen stellen. De steden willen hiermee de implementatie van Sustainable Public Procurement versnellen door aanbevelingen te doen aan beleidsmakers.
• Sustainable Procurement Forum: Het online netwerk voor Sustainable Public Procurement waar steden en regio’s kennis kunnen uitwisselen, toolkits kunnen raadplegen, advies en training kunnen aanvragen en best practices kunnen delen.

Wat is de rol van de Amsterdam Economic Board?

Circulaire economie is één van de vijf grootstedelijke uitdagingen waar de Board, samen met de partners uit de Metropoolregio Amsterdam, aan werkt. Op 9 in kaart gebrachte grondstofstromen  worden Circulaire Commitments gesloten voor nieuwe samenwerkingsverbanden. In de tweede helft van 2017 heeft een community van 12 Metropoolregio Amsterdam (semi-) overheden gezamenlijk circulaire inkoop – en aanbestedingstrajecten opgestart. Daarnaast steunt de Board Haarlem en draagt bij aan dit partnerschap door ervaringen uit de Board Uitdagingen te delen en te verkennen waar betere aanbestedingen oplossingen en transities zouden kunnen versnellen. Ook stelt de Board haar netwerk in de Metropoolregio Amsterdam (dus vooral de link met bedrijven en kennisinstellingen) en in de EU beschikbaar waar nodig.

Meer weten?

Het Urban Agenda Partnership on Public Procurement onder leiding van Haarlem is eind juni van start gegaan. Lees hier het Orientation Paper. Op de EU Urban Agenda website worden de laatste updates rondom de vergaderingen en uitkomsten hiervan gedeeld. Wil je meer weten over de Urban Agenda in het algemeen? Kijk dan op de site van de Urban Agenda. De EU heeft ook een landingspagina gecreëerd speciaal voor steden.

Auteur: Lisa Niesten