Onderzoeksdata delen onder eigen voorwaarden

De Research Data Exchange is een oplossing voor dat wat Frans Oort het open science-dilemma noemt. Oort is de open science-coördinator van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en directeur van het Research Institute of Child Development and Education. “Het dilemma is dat je als universiteit aan de ene kant graag zoveel mogelijk data wil delen, om de voortgang van de wetenschap te bevorderen, om transparant te zijn en om replicatie of nieuwe analyses mogelijk te maken. Ook omdat wetenschappelijk onderzoek met publiek geld gefinancierd wordt en resultaten publiek bezit zouden moeten zijn. Aan de andere kant wil je zeggenschap over je eigen data houden. Je hebt onder meer te maken met juridische problemen rond eigenaarschap en copyright en met vertrouwelijkheid van persoonlijke gegevens. Maar ook met beperkingen rondom ‘informed consent’ van de onderzoeksdeelnemers, doelbinding, verbod op ‘dual use’ en verbod op doorverkoop. Daarnaast wil je niet dat commerciële bedrijven met data van de universiteit zomaar een dienst bouwen waar je later zelf weer voor moet betalen.”

Onderzoeksdata publiceren

ICT-coöperatie SURF en de UvA werken momenteel met andere geïnteresseerde universiteiten aan een eerste versie van een RDX. Onderzoekers kunnen straks een beschrijving van hun onderzoeksdata publiceren en daarbij de voorwaarden bepalen waaronder een andere partij die data mag gebruiken. Wanneer iemand na het lezen van de beschrijving de data wil gebruiken voor eigen onderzoek of nieuwe analyses, dan is er een link naar de Research Data Exchange (RDX). Daar kan de geïnteresseerde een digitaal contract ondertekenen, dat toegang verleent tot de data onder de gestelde voorwaarden. In eerste instantie zijn de mogelijkheden van de pilotversie van de RDX nog beperkt. In een later stadium zal de technologie achter RDX ook toezien op het naleven van het contract. Naleving afdwingen kan ook door de data bijvoorbeeld alleen voor statistische analyse beschikbaar te stellen. De gebruiker ontvangt dan alleen de resultaten van de analyse en niet de data zelf.

Passend contract voor data

Oort: “Sommige onderzoekers hebben veel bezwaren tegen het delen van hun data. Anderen willen wel delen, maar hebben geen mogelijkheden. Onderzoekers hebben het druk. We willen dat RDX straks zó goed werkt, dat het onderzoekers nauwelijks moeite kost om data onder hun eigen voorwaarden te delen. Het gebruikerscontract hoeven ze niet zelf op te stellen. Ze hoeven er alleen een paar vragen over te beantwoorden.” De inhoud van het digitale contract is afhankelijk van de voorwaarden van de onderzoeker of instelling die de data beschikbaar stelt. Ook degene die interesse toont om de data te gebruiken heeft invloed op het contract. Oort: “Ik kan me voorstellen dat aan commerciële bedrijven andere voorwaarden gesteld worden dan aan onderzoekers die aan een universiteit werken.”

Het onderzoeksinstituut van Oort heeft de afgelopen jaren hard zelf hard gewerkt aan een centraal digitaal archief met onderzoeksdata. Hij heeft een datasteward in dienst die dat proces in goede banen leidt. “Wij vragen nu al aan onderzoekers welk deel van hun data geschikt is om eventueel te delen en onder welke voorwaarden. Zodra de RDX operationeel is, kunnen ook andere universiteiten en bedrijven op die manier hun data aanbieden. In eerdere gesprekken met andere universiteiten, merkte ik dat er veel belangstelling is om mee te doen. Wel zien ze graag eerst concreet een echt werkend voorbeeld. Pas daarna durven ze te investeren. Dat werkende voorbeeld gaan wij nu leveren. Hopelijk trekken we daar ook anderen mee over de streep.”

Op het juiste moment

Het platform komt op het juiste moment. In de wetenschappelijke wereld is op dit moment enorm veel belangstelling voor open science, zegt Oort. Zo is er nu Europese samenwerking om een European Open Science Cloud (EOSC) voor onderzoeksdata in te richten. Ook zijn Europese overheden onlangs met GAIA-X begonnen. Dit initiatief werkt met het bedrijfsleven, de wetenschap en de politiek om te komen tot een Europese data-infrastructuur, als alternatief voor de Amerikaanse en Aziatische dominantie. Oort hoopt dat de RDX van AMdEX kan bijdragen aan de ontwikkeling van EOSC en GAIA-X. “Er wordt veel over gesproken. Over de analyse van het probleem is men het nu wel eens, maar het blijft moeilijk om de ideeën tot praktisch bruikbare oplossingen te brengen. Daar brengen wij nu verandering in.”

Tekst: Mirjam Streefkerk