‘In 2030 zijn er geen ziekenhuizen meer’

De droom van de Amsterdam Economic Board is dat in 2025 inwoners van de Metropoolregio Amsterdam twee extra gezonde levensjaren hebben. Dat is een behoorlijke uitdaging voor een regio die van grote invloed is op de gezondheid van haar bewoners; een groot aantal mensen op een klein oppervlakte legt druk op onder andere hygiëne, luchtkwaliteit, ruimte voor groen en openheid en de mogelijkheid om te bewegen.

Tijdens het congres Iedereen Gezond, een onderdeel van het We Make the City Festival, gaat het over de uitdagingen waar de stad voor staat bij het gezonder maken van haar burgers. Er kan al heel veel, maar wat is er nodig om de bestaande systemen rigoureus te veranderen

‘In 2030 zijn er geen ziekenhuizen meer’

Bestaan er in 2030 nog ziekenhuizen? Leonard Witkamp weet zeker van niet. Of ten minste: niet in de huidige vorm. De bijzonder hoogleraar Telemedicine aan de Universiteit van Amsterdam legt in een bevlogen verhaal uit waarom we anders moeten nadenken over de zorg. “We richten de zorg ouderwets in. De hele wereld digitaliseert: maar de zorg blijft in het paradigma van de zeventig jaren zitten. En dat is onhoudbaar. Als we niets doen zijn in 2040 de kosten van de zorg verdubbeld ten opzichte van die van 2015.”

Die kosten gaan voor een belangrijk deel naar vastgoed, management en ICT-oplossingen. Witkamp denkt dat er in 2030 geen ziekenhuizen meer bestaan omdat nu al vijftig procent van de patiënten niet meer naar de polikliniek hoeven te komen. “Hun laagcomplexe problematiek kan ook digitaal gesuperviseerd worden door de specialist, of door een huisarts bekeken worden.”

Zijn bedrijf Ksyos, een digitaal ziekenhuis, ontwikkelde bijvoorbeeld TeleDermatologie, een iPhone-applicatie die de huisarts kan gebruiken om huidaandoeningen te bekijken. “Hierdoor hoeft 85 procent van de mensen niet meer naar het ziekenhuis, binnen een dag krijgt de arts een diagnose en behandeladvies. En dit kan ook al voor de cardiologie en de orthopedie. De vraag is dus: waarom doen we het niet?”

Witkamp heeft daar een antwoord op: we zitten vast in een oud paradigma. “Zorgverzekeraars zeggen; leuk dat je innoveert, maar ons geld gaat al naar de ziekenhuizen. Als toetreder heb je het dus niet makkelijk en daarnaast is gezondheidsdata delen zeer complex.” Zonde, want nu al kan 50 procent van de mensen nu in het ziekenhuis liggen ontslagen worden, als we ze maar goed digitaal monitoren. “Het ziekenhuis van de toekomst is uitdagend, er is moed voor nodig en vertrouwen om verandering te realiseren. Doe het maar.”

Hartaanval voorspellen

In een wervelend betoog laat Lucien Engelen zien dat de gezondheidszorg niet ontkomt aan de technologische ontwikkelingen die al zo veel andere sectoren rigoureus hebben veranderd. Techbedrijven als Apple en Amazon stoppen tientallen, zo niet honderden miljoenen in de zorg, zo laat de directeur van het Radboudumc REshape Center en de Global Strategist Digital Health bij Deloitte’s Center for the Edge zien. “Amazon is in de apothekersbranche gestapt, Apple bouwt klinieken voor zijn eigen medewerkers.”

Aan de huidige zorg moet iets veranderen. We vervuilen onze steden met de vele onnodige ziekenhuisbezoeken. “De vraag voor steden is: wat kunnen zij doen om mensen beter te laten slapen, om de luchtkwaliteit te verbeteren. Hoe kunnen zij technologie inzetten om de gezondheidszorg te verbeteren?”

Wat verandert er dan zoal? “Zeventig procent van de routinedingen die we nu nog in het Radboud doen, doen we in 2021 niet meer op ónze campus, maar op een andere plek in de keten, dicht bij huis,” voorspelt Engelen. Hij houdt zijn telefoon omhoog, waarop een strip geplakt is. “Hier, ik kan nu met deze telefoon al een ECG maken. In de nieuwste Applewatch zit standaard al een sensor die m’n hartslag analyseert. En ik ga nog meemaken dat er een ambulance aan de deur komt, een paar minuten voor ik een hartaanval of hartinfarct krijg.”

De zorg van de toekomst leunt op vier pilaren, zegt Engelen. “Zorg wordt gedelocaliseerd, gedemocratiseerd (data in de handen vd patient) en gedigitaliseerd en gaat bovendien over Duiten (dollars).” Hoe we daarmee moeten omgaan? Door een langetermijnvisie te ontwikkelen. “We moeten dingen gaan voorkomen in plaats van oplossen.”

Van beneden naar boven besturen, in plaats van andersom

Buurtzorg-oprichter Jos de Blok legt uit waarom we volgens hem de wereld verkeerd om besturen. “We moeten niet van boven naar beneden, maar van beneden naar boven besturen”, zegt hij. Bij Buurtzorg brengt hij dat in de praktijk: daar werken louter zelfsturende teams en is er geen management. “Onze wijkverpleegkundigen zijn geen productie aan het draaien, maar proberen zichzelf overbodig te maken. Door onder meer netwerken op te bouwen in de buurt en rondom de cliënten.”

Wat kan de stad volgens hem doen om gezondheid te bevorderen? “Amsterdam denkt vaak dat het een innovatieve stad is, maar dat valt tegen. Luisteren naar inwoners is hier nog niet zo sterk aanwezig. De belangen van de wijk moeten worden vooropgesteld, niet die van de instituties zoals nu nog voor een belangrijk deel het geval is.”

“Dus wat moeten we doen in de regio Amsterdam? Niet meer inzetten op onnodige structuren in zorg en welzijn, maar op het opbouwen van netwerken. We moeten van hiërarchie naar zelfsturing: mensen zijn van nature graag zelfsturend, maar worden gestuurd door allerlei systemen. Als we doorgaan met elke dag een beetje beter komen we er nooit. We hebben disruptieve oplossingen nodig en daarvoor moeten we samen optrekken met de burger.”

Gedragsverandering realiseren

Nadat hij heeft vastgesteld dat er een grote sociale scheiding is op het gebied van gezondheid, vertelt psycholoog en gedragswetenschapper Sander Hermsen over de do’s and don’ts van gedragsverandering.

Wie hoger is opgeleid voelt zich langer gezond en onder hoger opgeleiden is minder obesitas en wordt er minder gerookt. “Maatregelen die we nemen lijken de gezondheidsverschillen alleen maar groter te maken”, zegt Hermsen. “Hoe kunnen we nu die groepen bereiken en ondersteunen die minder gezondheidsvaardigheden hebben?”

Een grote valkuil is het bedenken van interventies zonder handelingsperspectief, waarbij er kennis wordt gezonden zonder dat duidelijk is wat de gebruiker van de interventie precies moet doen. Hermsen werkt nu bijvoorbeeld met verschillende partijen aan een app die mensen uit lagere sociale milieus moet helpen stoppen met roken. “In Engeland werkte deze app juist bij lager opgeleiden, omdat hij niet inzet op kennis, maar op hoe je mensen motiveert. Ze werden beloond en hen werd zelfregulatievaardigheden aangeleerd.”

Willen we een gezonde stad, dan hebben we  volgens Hermsen niet alleen een gemeenteraad en deelraden met lef nodig, maar ook de commercie. “Ik denk aan een supermarkt als plek waar je kunt werken aan gezond eten. Maar dat kan niet zonder kennis. We moeten praktijkgericht publiek-privaat onderzoek blijven doen naar effectieve interventies bij mensen die anders niet goed bereikt kunnen worden.”