Een miljoen matrassen niet verbranden maar recyclen

In 2016 is op initiatief van het Utrecht Sustainability Institute en de Amsterdam Economic Board een Circular Economy Lab georganiseerd over het circulair maken van matrassen. Matrassen zijn immers de grootste stroom binnen het huishoudelijk restafval. En elk jaar danken wij, consumenten, er meer dan een miljoen af. Dat is de Amsterdamse arena tot het dak helemaal gevuld. Jaar op jaar op jaar. En die werden en worden voor het grootste deel verbrand.

Hoe is de start geweest van het matrassen project?

Het Circular Economy Lab heeft het startschot gegeven van een nationale samenwerking in de matras keten. Producenten, importeurs, recycling bedrijven, grondstofproducenten, branche- organisaties en overheid  hebben zich verenigd in het Ketenoverleg Circulaire Economie Matrassen. Met als doel om niet alleen afgedankte matrassen te recyclen, maar ook om de business case hiervan sluitend te krijgen. Jan Nieuwenhuis werd gevraagd om op te treden als voorzitter van dit ketenoverleg.

Waar ligt de crux voor het succes?

Sinds het Lab is er hard gewerkt aan een uitgebreide producenten-verantwoordelijkheid, afgekort: een upv. Dat wil zeggen: de verplichting van het bedrijf dat een matras op de markt brengt, deze ook te laten recyclen. En daarvoor te betalen of te laten betalen door de consument. Want recyclen kost geld. Ongeveer tien euro per matras.

Wat is er voor nodig om het te laten slagen?

Dat is nog niet zo eenvoudig. Het vereist innovatie in ecomatrassen en in recyclingtechnieken. Maar ook meer kennis van de stoffen die in afgedankte matrassen zitten, ook als ze 20 jaar oud zijn en onduidelijk is waar ze geproduceerd zijn. Want je wilt de recyclaten wel weer op de markt kunnen brengen. En de consument zal moeten kunnen kiezen voor een meer of minder goed te recyclen matras. Daarvoor is het nodig dat er een etiket op de matrassen komt. Vergelijkbaar met het kledingetiket. Zo’n etiket op matrassen bestaat nog niet. Tot slot, zeer belangrijk: er moet voldoende capaciteit zijn om te recyclen. Kortom: een ambitieuze agenda, maar ook een zeer noodzakelijke.

Het initiatief is niet onopgemerkt gebleven. Circulaire Economie Matrassen is inmiddels verkozen tot één van de Icoonprojecten van de Transitieagenda Consumptiegoederen voor de Circulaire Economie. En tevens gekwalificeerd als Doorbraakproject van het Versnellingshuis voor de Circulaire Economie.

Hoe kunnen anderen leren van deze best practice? En waar zit de complexiteit?

Het invoeren van een producentenverantwoordelijkheid voor matrassen heeft als wervend voorbeeld gediend bij het opstellen van het landelijke programma Circulaire economie. Het wordt nu gezien als best-practice, ook voor andere circulaire projecten. Maar een producentenverantwoordelijkheid alleen is volstrekt onvoldoende. Er zal ook voldaan moeten worden aan een viertal voorwaarden, waar deelnemers aan het Ketenoverleg Circulaire Economie Matrassen samen met andere partijen hard aan hebben gewerkt de afgelopen tijd:

Innovatie
De meeste producenten en importeurs brengen dit jaar ecomatrassen op de markt of hebben dat al gedaan, bijvoorbeeld Auping, samen met DSM. Naast herontwerp van het matras gaat het hierbij om mechanische recycling.

Daarnaast heeft de branche-organisatie CBM in het kader van de regeling Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie van het Ministerie van EZK het PRIMA project ingediend en goedgekeurd gekregen. PRIMA staat voor Pyrolyse Recycling Initiatief Matrassen. Als volgende stap zullen grootschalige proeven worden gedaan naar de technische mogelijkheden voor chemische recycling van afgedankte matrassen. Ook bij recyclebedrijf RetourMatras en IKEA  zijn ontwikkelingen op het gebied van chemische recycling in gang gezet.

Regelgeving
Het is belangrijk dat de recyclaten van matrassen toonbaar aan de regelgeving voldoen. Daarom is er recentelijk voldaan aan de wens om analyses te maken van drie aspecten van secundaire schuimen: materiaal-toxiteit, geurstoffen en ziektekiemen. Daarnaast worden er adviezen opgesteld over detectie en neutralisatie. Het Ministerie Infrastructuur &Waterstaat heeft hiervoor middelen ter beschikking gesteld. RIVM heeft toegezegd begin 2020 met een onderzoeksopzet te komen. Organisaties als CBM, recycle bedrijven Matras Recycling Europe en RetourMatras, afvalverwerker Renewi en de Europese organisatie van schuimfabrikanten Europur zullen het traject begeleiden.

Recyclingcapaciteit
De recyclingcapaciteit van matrassen zal worden vergroot tot meer dan 1 miljoen matrassen per jaar. Zo is medio 2019 bekend gemaakt. Een eerste grote uitbreiding van mechanische recycling zal waarschijnlijk al in april van dit jaar plaatsvinden. Investeringen van Renewi en Ingka Investments (IKEA) in recyclebedrijf RetourMatras maken dit mogelijk. Hiermee kan, samen met de capaciteit van de andere recyclaar RME, voldoende capaciteit gerealiseerd worden voor de toename aan matrassen op basis van de komende upv voor matrassen.

Matrasetiket
Om de consument goed te informeren over de samenstelling van een matras en om de bedrijven in staat te stellen deze na 10 – 20 jaar te recyclen faciliteert NEN de realisatie begin dit jaar van een nationale (in de volgende fase internationale) norm (NTA) voor een matrasetiket. Deze aanpak staat open voor alle geïnteresseerde bedrijven en organisaties. Matrasproducenten en recyclebedrijven hebben het voornemen hieraan een voor de consument herkenbare kleurencode toe te voegen. Dit traject zal vermoedelijk in het voorjaar van start gaan.

Wat is de impact van het ambitieuze programma?

De vijf grootste producenten en importeurs van matrassen, IKEA, Beter Bed, Auping, Swiss Sense en Hilding Anders, hebben in september 2019 aan het Ministerie van I&W hun voornemen bekend gemaakt om een vrijwillige producentenverantwoordelijkheid te realiseren. Hierdoor zal het recycling percentage toenemen van 35 % nu tot 60 % in 2025 en tot 75 % in 2028. De bedrijven zijn bezig om hun initiatief algemeen verbindend te laten verklaren. Dan zijn alle producenten en importeurs verplicht deel te nemen.

Wat is de rol van de politiek?

In 2018 zijn door Tweede Kamer twee moties over producentenverantwoordelijkheid en recyclingcapaciteit aangenomen. Dat heeft de bedrijven extra gestimuleerd om hiermee aan de slag te gaan. In oktober 2019 heeft Staatssecretaris van I&W (nu dus de Minister) toegezegd met de bedrijven te zullen overleggen en de Tweede Kamer per brief te informeren. Dit overleg heeft eind vorig jaar plaatsgevonden. De inzet is voor het Algemeen Overleg over Circulaire Economie van 16 april een gezamenlijke koers overeen te komen en de Tweede Kamer hierover te berichten.

Elk jaar een miljoen matrassen niet verbranden maar recyclen

Dat leek drie jaar geleden wel een bijna onrealistische opgave. En toch: het lijkt te gaan slagen. Inclusief de daarvoor nodige innovatie, regelgeving, recyclingcapaciteit en het matrasetiket. Door de kracht van samenwerking in het bedrijfsleven, een duwtje in de rug van de Tweede Kamer, en wat financiële smeerolie van het Ministerie van I&W.

Week van de Circulaire Economie
Samen met Amsterdam Smart City, Metabolic, Gemeente Amsterdam, AMS Institute brengen we tien iconische projecten over het voetlicht. Ook staan verschillende wetenschappelijke publicaties onder review bij Journal of Environmental Innovation and Societal Transition en Journal of Cleaner Production.

Dit artikel is deel 10 van de reeks over circulaire grondstofstromen in de regio:

Wil jij voortaan ons belangrijkste nieuws in je mailbox ontvangen? Meld je dan hier aan voor onze maandelijkse Board Update.

30 januari 2020

Meer weten over

Neem contact op

Deel dit artikel

#slimgroengezond

Wil je meer van dit soort artikelen?
Volg ons dagelijks op LinkedIn, X en schrijf je in voor onze Board Update.

Lees ook deze berichten