Vijf circulaire strategieën die jouw bedrijf toekomstbestendig maken

Meedoen met de circulaire economie is niet alleen goed voor mens en planeet. Het maakt je bedrijf ook toekomstbestendig. Kijk alleen al naar de afhankelijkheid van grondstoffen en aanvoerroutes die door de corona pandemie enorm in prijs zijn gestegen. Circulaire strategieën brengen voor bedrijven en organisaties nieuwe kansen mee.

Jonge talenten die een baan zoeken bij fossiele bedrijven, dat lijkt niet meer van deze tijd. Zij kiezen eerder voor duurzame, circulaire bedrijven, die passen bij hun jonge ‘klimaatgeneratie’. Nederland streeft immers naar meer dan 50 procent minder uitstoot en gebruik van grondstoffen in 2030, en volledig klimaatneutraal en circulair in 2050. Bovendien eist de consument steeds vaker duurzame producten of diensten en gaat er geen Acht-uur-journaal voorbij zonder een item over duurzaamheid. Circulair ondernemen lijkt de norm te worden. Voor ondernemers biedt dit kansen én uitdagingen. Maar circulair ondernemen, hoe doe je dat eigenlijk?

Circulaire strategieën

Volgens Inge Oskam, lector circulair ontwerpen en ondernemen aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA) vraagt de circulaire transitie van ondernemers een omslag in de visie op afval. Het begint bij het onderzoeken wat dat betekent voor jouw product of materialen, verklaart Inge Oskam. ‘In een circulaire economie willen we verspilling en vervuiling tegengaan. Primaire grondstoffen raken op en 60% van de CO2-emissies is toe te schrijven aan materiaalgebruik. De schaarste aan grondstoffen die er ontstaat, zorgt er bovendien voor dat deze materialen erg duur worden; dat drukt op de bedrijfsresultaten.’

Vijf veelgebruikte strategieën die leiden tot circulaire businessmodellen zijn:
1. Circulaire bronnen: toepassen van biogebaseerde of volledig recyclebare materialen en gebruik van hernieuwbare energie.
2. Grondstofherwinning: bruikbare grondstoffen van afgedankte producten of nevenstromen herwinnen en opnieuw inzetten.
3. Levensduurverlenging: de functionele levenscyclus van een product verlengen door herstel, upgrading en herverkoop.
4. Deelplatformen: een intensiever gebruik van producten mogelijk maken door gedeeld gebruik/toegang of eigendom.
5. Product as a Service (PaaS): geen productverkoop, maar toegang tot een product aanbieden en de eigendom behouden, om een gesloten kringloop te realiseren.

Waarde van restmateriaal

Het is rendabel om te denken vanuit de waarde van een restmateriaal. ‘Hoe kunnen we dat opnieuw inzetten voor andere producten en doeleinden’, vertelt Oskam. ‘Bij de HvA werken we onder andere aan repurpose-businessmodellen. We onderzoeken hoe waarde behouden kan blijven of zelfs vergroot kan worden. Bijvoorbeeld door van oude plastic ArenA-stoeltjes designstoelen te maken en van afvalhout nieuwe interieurproducten. Ahrend en Bugaboo doen vergelijkbare dingen met materialen van respectievelijk hun oude kantoormeubels en overtollige reserveonderdelen van kinderwagens.’

Dat levert duidelijk ecologische waarde op: je hebt geen nieuwe grondstoffen nodig. Net als economische waarde: je brengt een nieuw, aantrekkelijk product op de markt. Waar je zelfs een nieuwe doelgroep mee kunt aanspreken. Oskam: ‘Bij de nieuwe designstoelen, gemaakt van oude ArenA-stoeltjes, was zelfs sprake van een grote emotionele waarde voor de nieuwe eigenaren. Vertel iets over de herkomst van het product, dat maakt de businesscase nog interessanter.’

Arjan Hassing, circulaire innovatiestrateeg bij Gemeente Amsterdam ziet meer organisaties hun restmaterialen slim toepassen in nieuwe producten. Hij geeft als voorbeeld de circulaire matrassen van Auping, die gemaakt zijn van recyclebaar polyester en staal van oude matrassen. Alle informatie en de herkomst van de materialen hebben zij vastgelegd in een Circularity passport.

Hassing voegt eraan toe dat bedrijven behalve circulaire materialen ook modulariteit en demonabiliteit kunnen toepassen in het ontwerp van hun producten. ‘Dat pakt de kern van het grondstoffenprobleem aan. Een mooi voorbeeld is de Gerrard Street-koptelefoon, die life-time garantie aanbiedt. Gaat er iets stuk? Dan hoef je de koptelefoon niet weg te gooien, maar vervangen zij gratis het onderdeel. Beschadigde onderdelen worden vervolgens gerepareerd of hergebruikt. Denk ook aan het demontabel bouwen van een gebouw, zoals het Circl-pand van ABN op de Zuidas, ook wel design for disassembly genoemd. Op het moment dat het gebouw zijn functie verliest, kan het in zijn geheel opnieuw ingezet worden.’

Levensduur verlengen

Bij de circulaire businessmodellen waarbij het draait om het verlengen van de levenscyclus wordt het product na een aantal jaren teruggenomen om vervolgens opnieuw in te zetten. Dit kan bijvoorbeeld doordat een bedrijf producten als kantoormeubilair wel koopt van de producent, maar met de afspraak dat er een restwaarde is, die bij teruggave wordt uitbetaald door de producent.

Er zijn ook bedrijven die hier volledig hun business van maken, ook wel ‘gap exploiters’ genoemd, zegt Oskam. ‘Denk aan bedrijven die afgedankte producten terugnemen van allerlei fabrikanten om deze gerefurbished weer aan te bieden. Dat zie je vooral gebeuren bij smartphones laptops en installaties, waarbij je op tijd kan zien wanneer het stuk gaat. Ik verwacht dat we in de toekomst bedrijven krijgen die zich specialiseren in het beheren van materialen, die nadenken over de levenscyclus van het materiaal en de meerdere toepassingen hier binnen. Zij leasen als het ware hun materialen aan producenten waar ze een samenwerkingsverband mee aangaan.’

Stoel ontworpen door Studio Hamerhaai. Foto door André Ronchetti

Deelplatformen en PaaS: van bezit naar gebruik

Veelvoorkomende circulaire strategieën zijn deelplatformen en PaaS, stelt Oskam. ‘Denk bij deelplatformen aan Peerby en Lena, die respectievelijk spullen en kleding verhuren of uitlenen, van en via betrokken gebruikers (peer-to-peer-marktplaatsen). Voorbeelden van PaaS zijn ‘Light as a Service’ van Philips, dat het licht verkoopt, niet de lamp; MUD Jeans, voor het leasen van spijkerbroeken en reparatieservice; en M-Use® van Mitsubishi, die voor het gebruik van liften afrekent in plaats van traditionele aanschaf en onderhoudsabonnementen.’

‘Rijd je een rondje door de stad, dan vallen de elektrische deelscooters van Felyx en Check je steeds vaker op’, voegt Hassing toe. Alsook de deelauto’s van GreenWheels, Snappcar, Share Now en Fetch. ‘Beide circulaire businessmodellen springen succesvol in op de ecologische shift van bezit naar gebruik waarbij het eigendom van het product meestal bij de producent blijft. Die producent heeft op dat moment voordeel bij het verlengen en maximaliseren van de functionele levenscyclus van zijn product.
Dat betekent dat je minder productiekosten kan hebben. Je gaat zo efficiënt mogelijk om met materialen en je maakt enkel producten van hoge kwaliteit. Als die daardoor twee keer zo lang meegaan, heb je ook twee keer minder producten en dus materiaal nodig. Doe je dat op een slimme manier, dan levert dat een flinke kostenbesparing op. Bovendien heb je minder kosten aan marketing en reclame om nieuwe klanten binnen te halen of juist vast te houden. Van reparatieservice bij geleasde producten tot abonnementen: servicebedrijven bestaan bij de gratie van klantenbinding, aldus Hassing.

Digitale identiteit als randvoorwaarde

Kijken we naar materiaalstromen voor hergebruik, dan dienen bedrijven hun grondstoffen en materialen eerst goed te digitaliseren, voordat andere partijen er wat mee kunnen, zegt Hassing. ‘Welke materialen zijn herbruikbaar, wat is de hoeveelheid, de samenstelling en kwaliteit? Een digitale identiteit voor materialen is essentieel. Net als producten ontwerpen op een manier dat ze makkelijk demontabel zijn. Dit maakt het mogelijk om tot zo’n digitaal paspoort te komen, wat samenwerking binnen en buiten de keten makkelijker maakt.’

En ook op digitaal gebied zijn weer ‘gap exploiters’ te vinden. Het bedrijf Circularise maakt met slimme technologie een digitale kopie van alle vervaardigingsstappen van de aanvoerketen van een product. Madaster heeft een materialenpaspoort ontwikkeld, waarmee tot op schroefniveau duidelijk wordt welke materialen zich in een gebouw bevinden. En Access Materials Exchange werkt aan een onlinematchingsplatform, dat middels digitale paspoorten, met alle nodige informatie van reststromen, nieuwe hoogwaardige hergebruikopties aanbiedt. Hiermee kun je enerzijds de milieu-impact van grondstoffen in beeld brengen en vergelijken, anderzijds grondstoffen, materialen en reststromen makkelijker opnieuw inzetten.

Welk circulair businessmodel kies jij?

Dan rest nog de vraag: welk circulair businessmodel werkt voor jouw onderneming? Helaas is er niet één generieke oplossing of strategie, verklaart Oskam. ‘Welk model je ook kiest, je moet eerst nadenken over welke materialen je kan vermijden of verminderen, hoe je anders zou kunnen ontwerpen en welke materialen je kan gebruiken die recyclebaar zijn. Past dat binnen een landelijk systeem en zijn er gemeenschappelijke afspraken in de keten te maken, of is het iets wat je zelf moet organiseren?’

Het is een complexe keuze, beaamt ook Hassing. ‘De circulaire transitie is pas sinds een jaar of vijf echt gestart en bevindt zich nog in de beginfase, waarin veel geëxperimenteerd en ontdekt wordt. De mooie initiatieven die we nu zien, zijn de oplossingen die in de toekomst een antwoord moeten bieden op die uitdagingen en maken je bedrijf echt toekomstbestendig. We zullen moeten innoveren als nooit tevoren.’ Want wat ga je doen als de primaire grondstoffen straks echt op zijn?

Deze artikelenreeks is een initiatief van Hogeschool van Amsterdam | Gemeente Amsterdam | Amsterdam Economic Board | Amsterdam Smart City | Metabolic en Provincie Noord Holland.
Samen willen zij de circulaire economie in de Metropoolregio Amsterdam versnellen met praktische verhalen voor en over ondernemers en bedrijven. We nodigen iedereen uit mee te doen met de discussie op amsterdamsmartcity.com.