Hoe een donut de toekomst van de Metropoolregio Amsterdam kan vormgeven

Het is tijd voor een nieuw welvaartsmodel voor de Metropoolregio Amsterdam: een model dat mensen een sociaal minimum garandeert en rekening houdt met ecologische grenzen. Bedrijven, burgers, overheden en maatschappelijke organisaties bouwen samen aan deze toekomstbestendige economie.

Werken aan een duurzame en inclusieve economie waarin zowel bewoners als bedrijven het goed hebben

Kan Schiphol zich ontwikkelen naar een hub voor duurzaam vervoer? Gaat Flora Holland de omslag maken naar duurzame sierteelt en energiearm transport? Wil de financieel-zakelijke sector op de Zuidas helpen investeren in schone energie en een circulaire economie? Zijn we innovatief genoeg om de industrie in het havengebied en bij Tata Steel fossielvrij te maken?

Dit zijn stuk voor stuk relevante vragen nu de wereld om ons heen radicaal verandert, terwijl wijzelf maar langzaam meebewegen. Mensen en organisaties realiseren zich dat we niet kunnen doorgaan met het verspillen van energie en grondstoffen en dat het niet verstandig is om overal persoonlijke data achter te laten, maar is dat genoeg om bij te blijven?

Er zijn drie grote transities die onze maatschappij en economie de komende decennia ingrijpend zullen veranderen: de digitale transitie, de circulaire transitie en de energietransitie. Dat roept vragen op. Niet alleen de vragen die we onszelf net stelden, maar ook: hoe kan de Metropoolregio Amsterdam een welvarende regio blijven in deze snel veranderende wereld? En: hoe zorgen we ervoor dat iedereen in deze regio van groei profiteert?

Een donutvormig welvaartsmodel

Daarvoor is een nieuw, inclusief en duurzaam welvaartsmodel nodig: een welvaartsmodel dat een breed welvaartsbegrip hanteert en niet alleen kijkt naar economische groei. Een model dat zowel rekening houdt met het individu als met de grenzen van onze aarde.

In deze longread leggen we uit waarom er een nieuw welvaartsmodel nodig is voor de Metropoolregio Amsterdam. We onderzoeken of en op welke manier de donuteconomie ons richting kan geven. Dit model — dat werd bedacht door de Britse econome Kate Raworth en waarover we verderop meer vertellen — opereert binnen een sociaal minimum en ecologisch maximum. We laten zien waarom deze donuteconomie ook voor de Metropoolregio Amsterdam een geschikt model kan zijn en blikken vooruit op hoe we dat welvaartsmodel in onze regio kunnen toepassen.

Kate Rahworth sprak tijdens State of the Region en de opening van We Make The City in 2018. Fotocredits: TED talks.

De grenzen van ons huidige economische systeem komen in zicht

De afgelopen jaren is de Metropoolregio Amsterdam op verschillende fronten sterk gegroeid. De keerzijden van ons huidige groeimodel worden nu zichtbaar. Onze op fossiele brandstoffen en uitputting van grondstoffen gebaseerde economie drukt op het milieu. We maken natuurlijke hulpbronnen op en importeren en exporteren onnodig veel grondstoffen. De economische groei van onze regio legt daardoor een groot beslag op het natuurlijk kapitaal van andere landen en toekomstige generaties.

Keerzijden van groei

Economie

Groei:

• Het bruto regionaal product is tussen 2011 en 2016 gegroeid met 9,3%.

Keerzijden:

• Ecologisch: toenemend grondstoffenverbruik.
• Sociaal: ongelijkheid, niet inclusief (achterblijvende lonen aan onderkant arbeidsmarkt, groei zzp’ers die moeilijk rond kunnen komen).

Demografie

Groei:

• Het aantal inwoners is afgelopen vijf jaar gegroeid met zo’n 90.000 inwoners. In 2040 zijn er naar verwachting 2,8 miljoen inwoners.

Keerzijden: 

• Ecologisch: groei inwoners leidt tot meer energieverbruik en meer grondstoffenverbruik.
• Sociaal: huizenmarkt onder druk, toegang tot betaalbare woningen in de stad verslechtert, toenemende segregatie.

De donuteconomie als aanjager van een slimme, groene en gezonde regio

Er is behoefte aan een andere blik op onze economie: een blik die niet alleen rekening houdt met economische groei maar ook met duurzaamheid en inclusiviteit. Een geschikt model hiervoor lijkt de donuteconomie, dat de Britse econome Kate Raworth in 2017 lanceerde. Dat model is eigenlijk zo logisch dat je je afvraagt waarom we hier niet eerder op gekomen zijn.

De donuteconomie opereert binnen een bandbreedte. De ondergrens is het sociale fundament. Dat bestaat uit twaalf onderdelen , waaronder water, inkomen en werk en sociale gelijkheid.  Het zijn elementen waar elk mens recht op heeft of waarover hij de beschikking zou moeten hebben.

De bovengrens is het ecologische plafond van onze aarde. Die stelt grenzen aan onze groei. Komen we daarboven, dan schaden we onze planeet. Een bekende maatstaf hiervoor is de ecologische voetafdruk. Als de hele wereldbevolking hetzelfde zou consumeren als de gemiddelde inwoner van Nederland, zouden we bijna 3,5 aardes nodig hebben, zo berekende het Global Footprint Network.

Als je deze gezonde, inclusieve en duurzame economie’ visualiseert, krijg je een donut: de binnenste ring geeft het sociale minimum en de buitenste ring het ecologische plafond.

Fotocredits CC (edited): Doughnut Economics

De donuteconomie in de Metropoolregio Amsterdam

De donuteconomie gebruiken als welvaartsmodel betekent dat overheden, bedrijven en andere organisaties zich bij alle economische beslissingen ten doel stellen om binnen de twee ringen te blijven. Daarmee zorgen we voor inclusieve duurzame groei, waarvan iedereen in de Metropoolregio Amsterdam profiteert.

Het sociale fundament is voor de meeste mensen in deze regio wel gewaarborgd, maar we moeten alert blijven. Er is hier over het algemeen geen gebrek aan energie of gezondheidszorg, maar we willen wel dat alle mensen van nieuwe innovaties kunnen profiteren.

Het ecologische plafond van de donut is een grotere uitdaging. Hoe bestrijden we klimaatverandering en zorgen we voor groene energie voor iedereen?

Een compleet nieuwe mindset

Het donutmodel is een fundamenteel andere visie op ons economisch systeem. Dit roept de vraag op of er een gedeelde urgentie is en of er consensus is over de nieuwe richting in de Metropoolregio Amsterdam. Dat zal dit jaar blijken. In 2019 stellen de overheden in de Amsterdamse Metropoolregio een nieuwe gezamenlijke agenda op voor de komende vier jaar. Ook binnen de Amsterdam Economic Board  voeren overheden, kennisinstellingen en marktpartijen steeds indringender gesprekken. Durven en kunnen we de donuteconomie toepassen op de gehele Metropoolregio om echt het verschil te maken?https://amsterdameconomicboard.com/wp-admin/post.php?post=70497&action=edit&lang=nl#

Om het nieuwe welvaartsmodel mogelijk te maken werken we aan het versnellen van de drie transities. In een transitie wordt de oude manier van werken, dus bijvoorbeeld het gebruik van fossiele energie, vervangen door een nieuwe manier van werken, bijvoorbeeld het gebruik van duurzame energie. Om een transitie te versnellen moeten de belanghebbenden versneld op een nieuwe manier gaan denken en werken. Uiteraard moet die nieuwe manier van werken ook op een of andere manier rendabel zijn of worden.

Economische motoren in de Metropoolregio Amsterdam

De Metropoolregio Amsterdam heeft een paar grote economische motoren. Wat is de plek van die organisaties in het nieuwe welvaartsmodel? En welke vragen moeten we hierbij stellen?

Aanjagen van systeemveranderingen en nieuwe initiatieven

De principes van de donuteconomie kunnen helpen een antwoord te vinden op deze vragen.  De Amsterdam Economic Board kan hierbij een rol spelen. In samenspel met overheden, bedrijven en kennisinstellingen in de Metropoolregio Amsterdam versnellen wij transities. Dit pakken we via twee routes aan:

1. Zorgen dat grote spelers (vaak overheden en grote corporates) die op de oude manier werken samen afspreken om op de nieuwe manier te gaan werken en hierin ook daadwerkelijk stappen zetten.
2. Zorgen dat nieuwe spelers de ruimte krijgen om op hun manier aan de slag te gaan.

De eerste route heeft de grootste impact, maar vereist een fundamenteel andere manier van denken en beleidswijzigingen, en dat dus duurt lang.

Kleine initiatieven een zetje geven en opschalen wat werkt

De tweede route kan voelen als druppels op een gloeiende plaat, omdat er meestal niet één grote ommezwaai is, maar er allemaal kleine initiatieven met potentie bestaan. Het is vaak eenvoudiger en kost minder tijd om kleine initiatieven een eerste zetje te geven om te kijken of ze inderdaad de potentie hebben om een nieuwe manier van werken ook breder aan te jagen.

Vaak is echter het al genoeg om stakeholders (gevestigde en nieuwe spelers) met een gerichte opdracht bij elkaar te zetten. Zo koppelden we circulaire startups aan inkopers van overheden en bedrijven en hebben we een circulaire kaart van de Metropoolregio Amsterdam, zodat ‘ik wil wel anders inkopen maar er is geen aanbod’ geen argument meer is. Een ander voorbeeld is het Tada Manifest, een manifest waarvoor de Board samen met andere stakeholders richtlijnen voor verantwoord datagebruik opstelde.

Wat zijn de grote vragen?

Transities zijn taaie processen die weerstand van (gevestigde) partijen kunnen oproepen en – eenmaal beland in het stadium van chaos – ook tot allerlei tegenreacties kunnen leiden. Hoe benutten we de kansen van transities en nemen we knelpunten weg?

• We kunnen niet alles morgen al realiseren. Daarom moeten we goed nadenken over instrumenten, timing, fasering en prioritering. Wat zijn de effecten van de transities in deze regio? Waar zitten de schurende punten en wat is het tijdspad waarover we hier keuzes moeten maken?
• Hoe kunnen we de meerwaarde van de schaal van de Metropoolregio en de samenwerking daarbinnen optimaal benutten? Hoe krijgen we alle gemeenten in de Metropoolregio Amsterdam op lokaal uitvoeringsniveau mee — bijvoorbeeld bij circulair inkopen?
• Wat kunnen we (of willen we) in de Metropoolregio Amsterdam zelf en waarvoor hebben we ook het Rijk nodig?
• Hoe komen we tot een goede en transparante impactmonitoring van transities, zodat we het effect van onze acties kunnen meten?
• Hoe zorgen we dat de regio voldoende human capital heeft om de transities werkelijk mogelijk te maken? Voor de energietransities zijn er bijvoorbeeld nu al grote tekorten.

Belang van leiderschap en communities

Nederland is op vier landen na het meest pessimistisch gestemde land ter wereld, zo blijkt uit de jaarlijkse vertrouwensbarometer van communicatiebureau Edelman.  Juist in een wereld van verandering en grote onzekerheid is vertrouwen — en hieraan gekoppeld leiderschap — van groot belang.

Een betrouwbare overheid pakt de regie op deze transities, zet beleidskaders uit en houdt hier aan vast. Het bedrijfsleven zou meer moeten handelen vanuit authentiek leiderschap en purpose, dus vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Communities zijn erg belangrijk om binnen transities nieuwe bewegingen te creëren. Juist in Amsterdam zijn we sterk in het bottom-up werken aan innovatie en vernieuwing — de Amsterdam Approach.  Zo’n herkenbare community is voor veel mensen nodig om ook in tijden van verandering vertrouwen te houden.

Hoe bouwen we hier op voort?

Een nieuw duurzaam en inclusief welvaartsmodel voor de Metropoolregio Amsterdam vereist samenwerking en collectieve acties. Samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen is nodig, met de gevestigde orde én de nieuwe spelers. Zij werken aan een voor de inwoners van de Metropoolregio Amsterdam herkenbare publieke context.

We moeten een experimentele aanpak aandurven: we ‘growth hacken’ onze toekomst, terwijl we ecosystemen bouwen om partijen in beweging te krijgen en kleine stapjes zetten om zo blokkades te doorbreken. We werken met koplopers om de weg vooruit te vinden. Zo maken we ons regio adaptief en snel in staat om te reageren op veranderingen.

Bouwen aan een gedeeld verhaal

Bovendien bouwen we met een nieuw welvaartsmodel aan een nieuw gezamenlijk verhaal. En juist dat gezamenlijke verhaal vraagt veel aandacht. Want het verhaal van de een ís nu eenmaal niet dat van een ander. De wereld van een techexpat ís anders dan dat van een geboren en getogen Zaankanter. Het uitzicht is anders als je over de polders van de Beemster kijkt, of tuurt naar de nieuwe Marker Wadden.

We moeten duurzaam met elkaar in gesprek blijven over wat de Metropoolregio Amsterdam bindt, wat we voor elkaar betekenen en wat we voor elkaar kunnen doen. Zodat we ook in economisch mindere tijden duurzaam blijven werken aan transities.

Ons nieuwe verhaal begint met onze ideeën over hoe de Metropoolregio Amsterdam er over twintig jaar uit moet zien. Laten we deze donutvormige toekomst samen vormgeven.

Auteurs: Antonio Carretero, Mirko van Vliet, Audrie van Veen, Annelies van der Stoep. (Eindredactie: Mirjam Streefkerk)

Wil je in contact komen over dit artikel? Stuur een mail naar a.carretero@amecboard.com