Hoe maak je het onderwijs en de arbeidsmarkt zo circulair mogelijk?

“Wat zijn nu die circulaire banen en skills precies?” vraagt Natalija Counet, Challenge Lead Talent voor de Toekomst van de Board. Tien experts buigen zich vandaag over die vraag, hier op het kantoor van de Amsterdam Economic Board, midden op het oude Marineterrein. Allemaal houden zij zich bezig met circulaire economie, waarbij grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt en afval niet langer bestaat. In het bijzonder: hoe maak je het onderwijs en de arbeidsmarkt zo circulair mogelijk?

In februari 2019 hebben koplopers van onderwijsinstellingen uit de regio een circulair manifest ondertekend: een mooie intentieverklaring voor een integrale aanpak van circulariteit in het onderwijs. Er moeten nu stappen gemaakt worden op het gebied van circulair onderwijs en talent voor de circulaire economie.

Ben je ook geïnteresseerd in het ondertekenen van het Manifest Circulair & Onderwijs of zoek je circulair lesmateriaal? Lees er meer over op toekomstmakers.nl.

Aandacht in onderwijs voor duurzaamheid

“We moeten een gezamenlijke taal ontwikkelen,” zegt Counet. Want of we nu spreken over circulaire banen, skills of vaardigheden: het zijn complexe onderwerpen. Wanneer beschikt iemand over dergelijke circulair skills? En welke vaardigheden moeten we ontwikkelen voor zo’n nieuwe economie? “In 2025 willen we volledig duurzaam onderwijs aanbieden,” zegt Indira von Oven, projectcoördinator mbo vakschool voor hout, meubel en interieur. “We zijn al twee jaar bezig, en trots dat iedereen nu een beetje ‘aan staat’. Het lééft, ook bij docenten.”

Welke rol is weggelegd voor de docenten? Voor Daan de Kruijf (Coöperatie Leren voor Morgen) is het van belang een duurzame ontwikkeling te integreren in het onderwijs op álle niveaus, van kleuter tot professional. “Wij staan voor de Whole School Approach.” Concreet betekent dit dat docenten en leerlingen binnen het onderwijs structureel aandacht besteden aan duurzaamheid, en transparant zijn hoé ze dit doen. Zo wordt er een ‘kennishub’ opgericht voor docenten en bouwen onderwijsinstellingen “aan een duurzame relatie met bedrijven in de omgeving.”

Prijzen kunstmatig laag

Het is tijd voor een ander systeem. Daar zijn alle experts – afkomstig uit overheden, het bedrijfsleven en kennisinstellingen – het wel over eens. Want het lineaire systeem, waarbij grondstoffen worden gebruikt en weggegooid, heeft zijn uiterste houdbaarheidsdatum bereikt. “Onze grondstoffen raken uitgeput,’ zegt Yolanda Musson, programmamanager Circulaire Economie (MRA). “We moeten overstappen van een lineair systeem naar een circulair systeem. Het probleem is: nu ligt nog niemand wakker van het opraken van onze primaire grondstoffen: door marktwerking worden de prijzen kunstmatig laag gehouden. Wie voelt de urgentie?”

Die urgentie is er wel degelijk: we gebruiken in Nederland alleen al 2,9 keer meer materialen dan een planeet kan reproduceren. Daarom wil de metropoolregio Amsterdam in 2030 de helft van de grondstromen beperken. “Als overheden zitten we op een grote schatkist van materiaalstromen, ook stromen die vrijkomen binnen de publieke ruimtes,” zegt Musson. “Grondstoffen als textiel of sloopmateriaal: hoe kunnen we die opnieuw inzetten als metropoolregio?” Ze verwijst naar de Roadmap van de MRA: een soort stappenplan voor ondernemers voor circulair inkopen en ondernemerschap. Waar zitten de materialen en wat heb je als ondernemer nodig?

Menselijk kapitaal

Nu en in de toekomst moeten ondernemers business-modellen circulair laden. Door het in kaart brengen van materiaalstromen, die interessant kunnen zijn voor bedrijven en goed zijn voor het milieu. “We leven met de grenzen van onze planeet,” zegt Joke Dufourmont, projectmanager Circle Economy.

Voor haar onderzoek kijkt ze in het bijzonder naar een dergelijke transitie voor de arbeidsmarkt. Want de circulaire economie gaat niet alleen over de verduurzaming van materiaalstromen, het geldt ook voor zogenaamd ‘menselijk kapitaal’. Hoe voorkom je verspilling en krapte op de arbeidsmarkt? “Wij kijken naar vaardigheden op de arbeidsmarkt. Wat is er nodig? Wie moet wat kunnen?” zegt Dufourmont. “Maar we kijken ook naar de rand van de arbeidsmarkt, zoals binnen de fossiele sectoren. Daar verdwijnen straks de banen. Wat kun je die werknemers in de toekomst aanbieden?”

Op 11 maart lanceert Circle Economy het Circular Jobs & Skills Programme, waar ze veel aandacht aan de ontwikkelingen binnen dit domein gaan besteden.

Kind in hart van de wereld

Al het kapitaal – of dat nu grondstoffen zijn of ‘mensstromen’ – is waardevol. “We moeten richting bieden aan een systeemtransitie,” zegt Heleentje Swart, aanjager Onderwijs bij Circulair Friesland én programmaleider voor Spark the Movement. Ruim honderd Friese bedrijven, scholen en kennisinstelling hebben zich bij Spark the Movement aangesloten. “Het gaat om een andere manier van denken.” Daarom denkt zij na hoe je circulair talent kunt ontwikkelen. En net als Daan de Kruijf staat zij voor de Whole School Approach, waarbij docenten en leerlingen binnen het onderwijs structureel aandacht besteden aan duurzaamheid.

“In het lineaire onderwijssysteem zie je dat leerlingen van vak naar vak doorschuiven, als het ware door het systeem schuíven, en dan uit beeld verdwijnen: de wereld in.” Het circulaire onderwijssysteem is anders. Je plaatst het kind in het hart van de wereld en stelt het voor de grote vragen van de 21^e eeuw. Hoe gaan we dat samen oplossen? Wat voor skills zijn daarvoor nodig? Volgens Swart moet je vanuit díe vragen een schoolsysteem ontwikkelen.

Wie wil overstappen naar een circulair systeem staat volgens Natalija Counet van de Board voor drie belangrijke speerpunten: onderwijs, ondernemerschap en omscholing. Tijdens een brainstormsessie aan het einde van de middag kijken alle deelnemers welke kansen hier nog liggen. Hoe pak je dit aan?

Aan de slag

Bij het bord van Onderwijs staan Claire Teurlings van de Board, Cruijf en Von Oven. “Waardoor kwamen jullie als mbo vakschool in beweging?” vraagt Teurlings. “Ons werd gewoon gezegd: ga maar aan de slag, we hebben een potje met geld,” zegt Von Oven. “Dus vroegen we oud-studenten: wat kunnen jullie bedenken voor een overstap naar een circulaire economie?” Cruijf zegt: “Je kunt hetzelfde herhalen op globaal niveau. Ga maar aan de slag. Hoe vertaal je dat naar al die individuele initiatieven?”

Joke Dufourmont besluit de dag met een open uitnodiging vanuit de coöperatie Circle Economy. “Leg je oor te luisteren, ook bij organisaties. We zijn steeds op zoek naar feedback, om jullie en je praktijk verder te helpen.” Ook Teurlings reageert: “De circulaire koplopers hebben zich uitgesproken, ergens moet iemand die handschoen oppakken en leren van bedrijven en organisaties.”

Tekst: Renske Jonkman

Wil jij voortaan ons belangrijkste nieuws in je mailbox ontvangen? Meld je dan hier aan voor onze maandelijkse Board Update.