Samenwerken aan een nieuwe economie vanuit een gedeeld impactkader

Transitie-opgaven vragen om andere visie op impact

De Metropool Amsterdam staat voor immense transitie-opgaven. De transformatie naar een schone en inclusieve economie, waarbij we technologie op een verantwoorde wijze inzetten. En waarbij niet economische groei maar brede welvaart centraal staat. Een recent onderzoek van Rabobank laat ook zien dat de Metropool Amsterdam voor een tweesprong staat en scherper moet kiezen voor sturing op brede welvaart.

Hoe doen we dat dan? Bedrijven, kennisinstellingen en overheden werken op veel manieren al aan een nieuwe economie. Zo wil bijvoorbeeld Schiphol in 2030 een emissievrije luchthaven zijn en is een bedrijf als Philipsvoorloper in de circulaire economie. We zien kennisinstellingen die zich opnieuw uitvinden met campussen en living labs om bij te dragen aan de maatschappelijke opgaven en de economie van morgen, zoals het Centre of Expertise for Economic Transformation van de Hogeschool van Amsterdam. En overheden die vanuit nieuwe concepten zoals de donuteconomie hun beleid radicaal anders vormgeven.

Vanuit de Amsterdam Economic Board verbinden we partijen in de Metropool Amsterdam die werken aan de transitie-opgaven. Maar in dit tijdsgewricht van complexe transities is ook een fundamenteel andere kijk op impact nodig (zie kader). Een meer integrale blik die de volgende dimensies meeneemt:

• Naast economische impact (werkgelegenheid, nieuwe bedrijven, innovatie), ook kijken naar duurzaamheidsimpact (zoals CO2 reductie en hergebruik van grondstoffen).
• Meer sturen op maatschappelijke opgaven en de impact op bewoners (inclusiviteit, ongelijkheid) en een gezonde leefomgeving (vanuit brede welvaart)
• Belang om te werken aan sterke regionale ecosystemen: de transitie-opgaven vragen om een andere manier van organiseren en netwerksamenwerking, en dus ook om mede te sturen op deze impact.
• Impact op systeemniveau: de bijdrage aan de doorbraken die nodig zijn in de afbouw van onvolhoudbare economische activiteiten en de omslag naar nieuwe waardemodellen.

Een gedeelde impacttaal is nodig voor betere samenwerking

De transitie-opgaven vragen dus om een andere, meer gelaagde, visie op impact. Daarnaast is het belangrijk dat we toewerken naar een meer gedeelde impacttaal in de Metropool Amsterdam. Juist in deze regio met een versnipperd innovatie-ecosysteem is een meer gebundelde inzet keihard nodig om op de transitievraagstukken impactvolle stappen te zetten. Oplossingen zijn alleen mogelijk door samenwerkingen en investeringen te richten op dezelfde doelen. En dan helpt het als je elkaar goed begrijpt en kan delen hoe je naar de wereld kijkt. Een gedeelde impacttaal dus, die een brug slaat tussen de verschillende spelers, die elk vanuit een eigen invalshoek werken aan de transitie-opgaven.

Deze impacttaal kan helpen bij monitoring van resultaten, maar ook aan de voorkant, als je het gesprek voert over de beoogde impact. Bijvoorbeeld bij nieuwe initiatieven, zoals het prioriteren van investeringsprojecten in de MRA investeringsagenda, het ontwikkelen van een afwegingskader voor activiteiten vanuit ROM InWest en sturen op impact vanuit MRA Green deals zoals de Green Deal Fiets.

Bovendien laat recent onderzoek van RaboResearch zien dat bedrijven die maatschappelijke impact als een van de afrekenbare doelstellingen hebben opgenomen, ook echt vooroplopen in de transitie naar een nieuwe economie. Ze concluderen ook dat het aantal bedrijven dat dit daadwerkelijk doet stagneert en ondersteuning nodig is om dit te vergroten.

Definitie van impact

We moeten komen tot een meer integrale en gedeelde taal om impact beter te begrijpen, hierop te kunnen sturen en daarmee te vergroten. Dit vraagt allereerst om een goede definitie van impact: het verschil dat je maakt in de wereld door effect te hebben op wat waardevol is voor de samenleving (bron: Impact Institute). Kernwoorden hierbij zijn het verschil maken (vergelijken met een referentie, wat zou er anders gebeuren), effect hebben (het gaat om uiteindelijke effecten, niet om intenties) en waardevol zijn voor de samenleving (bijdrage aan welzijn en verschillende typen impacts die we belangrijk vinden). Hierbij kunnen zowel kwantitatieve als kwalitatieve impact-indicatoren worden gebruikt.

Sturen op impact vanuit vier lenzen

De Amsterdam Economic Board stelt daarom een raamwerk voor met vier samenhangende impactlenzen. Dit raamwerk is bedoeld in de context van een regionaal innovatie-ecosysteem met veel verschillende actoren, zoals in de Metropool Amsterdam.

Het impactkader helpt om doelen en beoogde impact scherper te krijgen. Door het gesprek met elkaar over juiste doelen en gezamenlijke richting gestructureerd met elkaar te voeren, kunnen we beter sturen op de transities en met elkaar betere keuzes maken. Bijvoorbeeld als het gaat om welk soort innovatieprojecten we in de regio willen aanjagen, welk type startups we willen stimuleren, wat voor een buitenlandse bedrijven we willen aantrekken en waarop we als regio willen investeren.

Bij dit gesprek hoort ook het afwegen binnen en tussen de lenzen. Tussen economie en duurzaamheid kan bijvoorbeeld een spanning zitten: denk aan de discussies over groei en krimp van Schiphol en de komst van nieuwe mega-datacenters. Of de spanning tussen de circulaire ambities en de ruimtelijke inpassing van de nieuwe circulaire maakindustrie.

Het impactkader kan worden gebruikt om alle soorten impact in beeld te brengen en zo tot een meer transparante en afgewogen prioritering te komen. Om keuzes beter te kunnen onderbouwen en uit te leggen. En om meer open het gesprek te kunnen voeren over de dilemma’s hierbij (strijdige belangen).

Figuur 1: Het raamwerk met vier impactlenzen is een hulpmiddel om scherp te benoemen wat de verschillende dimensies van impact zijn bij het samenwerken aan transitie-opgaven. Met impact bedoelen we het verschil dat je maakt in de wereld door effect te hebben op wat waardevol is voor de samenleving.

De vier lenzen worden hieronder kort toegelicht.

Lens 1: Economische en duurzaamheidsimpact

Binnen deze lens gaat het om de (meetbare) impact op economie en duurzaamheid in de regio. Vanuit de transitie-opgaven verschuift de focus daarbij steeds meer naar de vernieuwing en verduurzaming van de economie en het afscheid nemen van de oude, fossiele economie (met reductie van CO2-uitstoot als hoofddoel om bij te dragen aan de grote klimaatopgave). Bij economie gaat het niet alleen om het aantal banen, maar ook om voldoende goed opgeleide mensen. Bij innovatie niet alleen om octrooien en patenten, maar ook om een verantwoorde inzet van nieuwe technologie.

Lens 2: Maatschappelijke impact

Binnen deze lens staat de maatschappelijke impact centraal: hoe dragen projecten en investeringen bij aan het oplossen van de urgente maatschappelijke vraagstukken en het welzijn voor de inwoners. Hiervoor vormen de UN Sustainable Development Goals (SDG’s) een handzame kapstok om interventies vooraf aan te toetsen en om achteraf inzichtelijk te maken in hoeverre er een bijdrage is geleverd. Strijdigheid met SDG’s kan ook worden gebruikt als ‘knock-out’ criterium.

De SDG’s worden al steeds meer gebruikt door overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen om verantwoording af te leggen over de maatschappelijke impact van de eigen activiteiten. Ook de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) in Nederland gebruiken SDG’s voor gezamenlijke impactreporting.

Lens 3: Strategische impact

Met de derde lens kijken we naar de strategische impact. Dit doen we vanuit ecosysteemperspectief: in welke mate dragen interventies bij aan het versterken van innovatieve ecosystemen op thema’s die belangrijk zijn voor het toekomstig verdienvermogen van de Metropool Amsterdam (bijvoorbeeld rondom waterstof). Vanuit de Amsterdam Economic Board werken we met ecosysteem- en stakeholdermapping op thema’s zoals circulair textiel, mobiliteit en Artificial Intelligence & Health. Hiermee maken we inzichtelijk welke organisaties direct en indirect verbonden zijn, wat de missing links in ecosystemen zijn en kunnen we met gerichte interventies dit verder versterken. Het model van Entrepreneurial Ecosystems kan worden gebruikt om de kracht van een regionaal ecosysteem voor ondernemerschap in kaart te brengen. Dit geeft inzicht in de knoppen waar je aan kunt draaien om de impact van regionale ecosystemen te vergroten.

Lens 4: Systeemimpact

Met de vierde en laatste lens zoomen we uit naar het systeemniveau. Als regio zetten we in op het versnellen van de circulaire en energietransitie, en op het in goede banen leiden van de digitale transitie. Hoe dragen interventies op dit niveau bij aan afbouw en opbouw van systemen? In hoeverre is er sprake van een doorbraakproject en draagt het bij aan de creatie van nieuwe markten?

Voor het op systeemniveau sturen op impact is geen pasklare methodiek voor handen. Binnen de MRA Investeringsagenda is dit vertaald naar de inzet op transitieversnellers. Ook bij het agenderen van complexe transitievraagstukken kun je systeemimpact meenemen in de gesprekken en bij het samen ontwerpen van nieuwe oplossingen, zoals bijvoorbeeld Amsterdam Smart City doet.

Hoe gaan we verder?

De Amsterdam Economic Board werkt langs drie lijnen aan de verdere uitrol en uitwerking van het impactkader:

• Agenderen van op een gestructureerde en gedeelde manier naar impact kijken, en met relevante partijen uit ons netwerk kijken of deze impactlenzen voldoen en hoe ze het beste kunnen worden ingezet (normatief of als kapstok).
• Kaders ontwikkelen om dit gesprek beter met elkaar te voeren: welke vragen moet je stellen per lens, welke hulpmiddelen (tools, definities, methoden) zijn er beschikbaar om te gebruiken en hoe past dit onder de paraplu van de vier lenzen?
• Aanjagen en stimuleren van toepassing van het impactkader bij de board-initiatieven en -programma’s en door partijen in ons netwerk, sturen op meer samenwerking hierbij en ontsluiten van inzichten en uitkomsten hiervan (best practices en leerervaringen). Ook helpen we ROM InWest bij de opzet en implementatie van impactmonitoring binnen de nieuwe organisatie.

Doe mee

Om samen meer impact te kunnen maken, moeten we naar een gedeelde impacttaal. Zo kunnen we samen meer impactvol werken aan de slimme, groene en gezonde Metropool van morgen.

We zullen de komende periode meerdere artikelen over de uitwerking van het impactkader en gerelateerde activiteiten publiceren op Insights. Wil je hieraan bijdragen of zoek je samenwerking bij het werken aan impact, neem dan contact op met Antonio Carretero.